صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1390/03/05
برگزار شده توسط: استان گیلان/ شهر آستارا
موضوع
نحوه تعیین مهر در دعوای تجویز ازدواج بدون اذن پدر
پرسش
در مواردی که مطابق مواد 1043 و 1044 قانون مدنی دادگاه اجازه ازدواج دختر باکره را می‌دهد آیا مقدار مهر را دادگاه باید تعیین کند یا این‌که دختر و پسری که می‌خواهند با یکدیگر ازدواج کنند به صورت توافقی می‌توانند به هر میزان که بخواهند مهر را تعیین کنند و دادگاه حق تغییر در مقدار مهر تعیین شده را ندارد؟
نظر هیئت عالی
با توجه به ماده 1043 قانون مدنی که به موجب آن دختر وظیفه دارد ضمن معرفی کامل مردی که می‌خواهد با او ازدواج کند، شرایط نکاح و مهری که بین آن‌ها قرار داده شده را نیز اعلام کند، دادگاه با بررسی همه جوانب از جمله مقدار مهر، چنین تجویزی را در ثبت ازدواج به موجب رأی خود اعلام خواهد کرد و چنان‌چه میزان مهر را متناسب نداند در جهت متناسب کردن میزان آن، به دو طرف توصیه می‌کند و اگر نظر دادگاه تأمین شود حکم به تجویز ازدواج مزبور را صادر می‌کند والّا دعوا را رد خواهد کرد. بنابراین، صدور حکمی مبنی‌بر تغییر میزان مهر با توجه به موضوع خواسته مجوزی ندارد و از این حیث، نظر‌های اقلیت و اکثریت نشست قضایی آستارا مورد تأیید نیست و نظر اقلیت تا حدودی که با این نظر مطابقت دارد تأیید می‌شود.
نظر اکثریت
باید بین رشید و غیررشید تفاوت قائل شد. اگر دختر غیررشید باشد در صورت امتناع پدر یا جد پدری از دادن اجازه ازدواج، دادگاه مطابق قاعده «الحاکمُ ولی الممتنع» جانشین ولی قهری شده و حق اعمال نظر در مقدار مهر و همچنین تغییر آن‌را دارد. اما اگر دختر رشید باشد دادگاه حق تغییر در مقدار مهر تعیین‌شده را ندارد؛ چون مهر از جمله مسائل مالی بوده که به صراحت مواد 1080 و 1087 قانون مدنی، با تراضی طرفین عقد نکاح تعیین می‌شود.
نظر اقلیت
در جامعه ما اطلاعات دختران اغلب کمتر بوده و طبیعتاً عواطف و احساسات بیشتری دارند و از این رو ممکن است بدون بررسی کافی، برخلاف مصلحت خود اقدام به ازدواجی نامناسب کنند. لذا قانون‌گذار اجازه پدر یا جد پدری را در مورد نکاح دختر باکره لازم شمرده است و به تعبیر دیگر، این اشخاص علی‌رغم رسیدن به بلوغ، اهلیت استیفا نداشته و نوعی حجر خاص دارند و ازدواج آن‌ها موقوف به اجازه ولی‌قهری آن‌ها است. از ماده 1043 قانون مدنی چنین استنباط می‌شود که در مواقعی که دادگاه، جانشین ولی‌قهری می‌شود حق اعمال نظر در خصوص کلیه مسائل از جمله شرایط ضمن عقد نکاح و مقدار مهر را نیز دارد. بنابراین، اگر دادگاه تشخیص دهد که مقدار مهر توافقی بین زوجین کم بوده و به مصلحت دختر نیست، حق تغییر در مقدار مهر را دارد.