تاریخ نظریه: 1398/10/28
شماره نظریه: 7/98/563
شماره پرونده: ک 365-861-89
استعلام:
همان طور که مستحضر هستید در ادبیات حقوق کیفری بین دو واژه مشتکی عنه و متهم تفاوت ماهوی وجود دارد با این توضیح که در صورتی که از شخصی شکایت شود قانون آن فرد را مشتکی عنه نامیده است (بند ث ماده 68 از قانون آئین دادرسی کیفری و در صورتی که به در معرض اتهام قرار گرفت و به عنوان متهم احضار گردید متهم نامیده می‌شود ماده 168 از قانون آئین دادرسی کیفری)
قانون آئین دادرسی کیفری برای متهم حقوقی را قائل شده است از جمله گرفتن وکیل و نیز حقوق دسترسی به پرونده و مطالعه آن.
پرسشی که مطرح می‌شود این است که:
1- مطابق ماده 190 از قانون آئین دادرسی کیفری متهم حق به همراه داشتن یک نفر وکیل دادگستری را دارد حال در صورتی که شخصی تحت عنوان وکیل دادگستری در شعبه حاضر شده و با تقدیم برگ وکالت نامه خود را وکیل مشتکی عنه معرفی نماید تکلیف بازپرس چه می‌باشد؟ آیا بازپرس می-تواند با این استدلال که حق به همراه داشتن وکیل برای متهم می‌باشد و این شخص در مقام وکیل مشتکی عنه بوده و اینکه قانون از میان اشخاص دخیل در پرونده کیفری صرفا برای شاکی و متهم حق داشتن وکیل قائل شده است و برای سایر افراد از جمله کفیل، وثیقه گذار، شاهد، مطلع و... چنین حقی را قائل نشده بنابراین حکم قانونی راجع به مشتکی عنه پرونده نیز همچون افراد اخیرالذکر می-باشد لذا مستند به ماده 190 و ماده 91 اصل محرمانگی در تحقیقات مقدماتی از پذیرش وکالت وکیل برای مشتکی عنه خودداری نماید؟
2- مطابق ماده 191 از قانون آئین دادرسی کیفری متهم حق مطالعه ودسترسی به اوراق پرونده را دارد حال در صورتی که مشتکی عنه پیش از احضار به عنوان متهم در شعبه حاضر شود و تقاضای مطالعه پرونده یا درخواست تصویر از اوراق آن را تقدیم کند تکلیف بازپرس چه می‌باشد آیا بازپس می‌تواند با این استدلال که حق مطالعه و دسترسی به اوراق پرونده برای متهم می‌باشد و این شخص در مقام مشتکی عنه بوده لذا مستند به ماده 191 و ماده 91 اصل محرمانگی در تحقیقات مقدماتی از اجابت درخواست مشتکی عنه خودداری نماید./ع
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه:
1 و 2- اگرچه که در ادبیات حقوقی اصطلاح «مشتکی‌عنه» متفاوت از اصطلاح «متهم» است؛ با این توضیح که به محض اقامه شکایت علیه شخص، عنوان مشتکی‌عنه بر وی بار می‌شود و سپس چنان‌چه دلایل مکفی بر انتساب اتهام به دست آمد و بعد از تفهیم اتهام، به کارگیری عنوان « متهم» برای وی قابل توجیه است؛ اما قانون گذار در موادی از قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 فارغ از این تفاوت، به دنبال تبیین حقوق شخصی است که در معرض شکایت قرار گرفته یا علیه او اعلام جرم شده است و از جمله در مواد 48 و 49 به شخصی که در ابتدا توسط ضابط تحت نظر قرار گرفته، عنوان «متهم» بار کرده و در ماده 48 برای وی حق تقاضای حضور وکیل را مقرر کرده است. از این رو به محض اقامه دعوای کیفری (شکایت) علیه شخص (مشتکی‌عنه) یا اعلام جرم نسبت به وی، وفق ماده 190 قانون آیین دادرسی کیفری 1392 حق همراه داشتن یک نفر وکیل را در مراجع انتظامی خواهد داشت و هم‌چنین می‌تواند از حق دسترسی به اوراق پرونده موضوع ماده 191 همین قانون با رعایت شرایط قانونی بهره‌مند شود.