صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1398/04/27
برگزار شده توسط: استان گلستان/ شهر آزاد شهر
موضوع
دریافت هزینه‌های دادرسی از ورثه با وجود قطعیت حکم اعسار در زمان حیات خواهان
پرسش
شخص الف دعوایی به خواسته مطالبه طلب به طرفیت شخص ب مطرح می‌نماید و مدعی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی می‌شود. دادگاه با پذیرش اعسار وی، حکم به معافیت از پرداخت هزینه دادرسی صادر می‌نماید. پس از قطعیت حکم صادره در جریان رسیدگی به اصل دعوی خواهان فوت می‌کند و قرار توقیف دادرسی صادر می‌شود. سپس ورثه با ارائه گواهی انحصار وراثت درخواست ادامه رسیدگی را می‌نماید. آیا هزینه دادرسی بایستی از ورثه اخذ شود؟ نحوه وصول هزینه دادرسی چگونه می‌باشد؟ آیا وراث می‌توانند دعوی اعسار از هزینه دادرسی مطرح نمایند؟ اگر تعدادی از وراث هزینه دادرسی را بپردازند و تعدادی امتناع نمایند تکلیف چیست؟
نظر هیات عالی
با توجه به صراحت ماده 510 ق.آ.د.م در فرض سوال، از ورثه متوفی هزینه دادرسی اخذ می‌گردد، مگر اینکه ورثه نیز وفق مقررات، اعسار خود را ثابت نماید؛ بنابراین نظریه اکثریت مطلوب و مورد تایید هیات عالی است.
نظر اکثریت
اگر شخصی که حکم اعسار از پرداخت هزینه دادرسی تحصیل کرده در جریان دادرسی فوت نماید ورثه او از آثار این حکم بهره ای نخواهند داشت چرا که حکم اعسار قائم به شخص می‌باشد. چنان چه وراث مرحوم توانایی پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشند می‌توانند با طرح دعوی اعسار از هزینه دادرسی، اعسار خود را از پرداخت این هزینه ثابت نمایند. قانونگذار در ماده 510 قانون آیین دادرسی مدنی به مطالبه هزینه دادرسی از وراث مرحوم اشاره کرده است لیکن در مورد نحوه مطالبه سکوت اختیار کرده چون قانونگذار در خصوص نحوه وصول هزینه دادرسی از وراث شکل خاصی را تعیین نکرده است. بنابراین به نظر می‌رسد بایستی مطابق قواعد کلی مقرر در قانون آیین دادرسی مدنی در باب وصول هزینه دادرسی عمل شود بدین صورت که بایستی برای وراث اخطار رفع نقص صادر شود. در صورتی که وراث هزینه دادرسی را پرداخت نمایند، رسیدگی ادامه می‌یابد. چنانچه وراث از پرداخت هزینه دادرسی امتناع نمایند و اعسار خود را نیز از پرداخت این هزینه اثبات ننمایند مدیر دفتر دادگاه بایستی قرار رد دادخواست صادر نماید چنانچه فقط بعضی از ورثه نسبت به سهم خود هزینه دادرسی را پرداخت نمایند اگر دعوی قابل تجزیه باشد نسبت به وراثی که هزینه دادرسی را پرداخت کرده‌اند رسیدگی ادامه می‌یابد و نسبت به وراثی که هزینه دادرسی را پرداخت نکرده‌اند قرار رد دادخواست صادر خواهد شد. لکن اگر دعوی غیرقابل تجزیه باشد به نظر می‌رسد جهت ادامه روند دادرسی بایستی کل هزینه دادرسی پرداخت شود والا قرار رد دادخواست صادر خواهد شد.
نظر ابرازی
در فرض سوال چون متوفی اعسار خود از پرداخت هزینه دادرسی را اثبات کرده است و رسیدگی به اصل دعوی جریان یافته و پرونده در آستانه فصل خصومت قرار گرفته نمی‌توان با عدم پرداخت هزینه دادرسی از سوی وراث قرار رد دادخواست صادر کرد چرا که در ماده 510 قانون آیین دادرسی مدنی تصریح شده که فوت مورث در هر یک از دادرسی های نخستین و تجدیدنظر و فرجام مانع جریان دادرسی در آن مرحله نیست و برای عدم پرداخت هزینه دادرسی توسط وراث نیز ضمانت اجرایی در نظر گرفته نشده است. لذا موضوع از موارد صدور قرار رد دادخواست توسط مدیردفتر در صورت عدم پرداخت هزینه دادرسی نمی‌باشد چرا که اگر در زمان تقدیم دادخواست به علت عدم پرداخت هزینه دادرسی پس از اخطار رفع نقص موضوع ماده 54 قانون آیین دادرسی مدنی مجوز صدور قرار رد دادخواست به مدیر دفتر داده شده آن به این علت است که دادگاه هنوز وارد رسیدگی نشده است و در فرض سوال در صورت قائل شدن این اختیار برای مدیر دفتر با توجه به اینکه صدور قرار رد دادخواست مانع طرح مجدد دعوی از سوی وراث نمی‌باشد این امر چیزی جز از بین رفتن زحمات دادگاه و اتلاف وقت نمی‌باشد کما اینکه قانون گذار در ماده 510 قانون آیین دادرسی مدنی در مقام بیان بوده و می‌توانست به صراحت ضمانت اجرای عدم پرداخت هزینه را تعیین نماید که با توجه به سکوت قانون گذار و درج عبارت « فوت مورث.... مانع جریان دادرسی نیست» به نظر می‌رسد صدور قرار رد دادخواست توسط مدیر دفتر جایگاه قانونی ندارد و بایستی دادرسی ادامه پیدا کند و رای مقتضی صادر شود.