صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1384/06/06
برگزار شده توسط: استان آذربایجان شرقی/ شهر تبریز
موضوع
اتیان سوگند خوانده بدون درخواست خواهان
پرسش
با توجه به ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی در صورتی که خواهان هیچ دلیلی بر اثبات دعوای خود نداشته باشد، آیا دادگاه میتواند بدون درخواست خواهان، خوانده را سوگند دهد یا خیر و در صورت لزوم درخواست اتیان سوگند از طرف خواهان و عدم درخواست نامبرده، آیا دادگاه مکلف به صدور حکم برائت میباشد یا طریق دیگری پیش رو دارد؟
نظر هیئت عالی
چگونگی مراسم سوگند شرعی از ماده 270 الی 289 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مفصلاً بیان شده است با این توضیح در صورتی که صدور حکم منوط به سوگند باشد به درخواست متقاضی قرار اتیان سوگند صادر میشود و در قرار صادره چگونگی سوگند و شخصی که باید سوگند یاد کند معین میشود. در نهایت در دعاوی مالی و سایر حقوق الناس در صورتی که مدعی فاقد دلایل و مدارک معتبر باشد سوگند شرعی میتواند ملاک و مستند صدور حکم قرار گیرد. اثبات ادعا به عهده مدعی است و مدعی باید دلایل لزوم برای اثبات ادعای خود را اقامه کند لیکن اگر مدعی دلیلی بر صحت ادعای خود نداشته باشد میتواند به قسم متوسل شود در این صورت بر حسب درخواست مدعی، به مدعی علیه تکلیف اتیان سوگند میشود اگر مدعی علیه بر بیحق بودن مدعی سوگند یاد کند ادعا ساقط میشود ولیکن در صورتی که مدعی علیه حاضر به اتیان سوگند نشود و قسم را به مدعی واگذارد با سوگند مدعی ادعا ثابت است. اگر مدعی از اتیان سوگند خودداری کند دعوای مدعی محکوم به رد است. در هر حال دادگاه رأساً نمیتواند اصحاب دعوا را به سوگند دعوت کند؛ مراتب قسامه با تقاضای طرفین است و به حاکم چنین حقی تفویض نشده است.
نظر اتفاقی
نظرهای ابرازی
نظر اول: اولاً، با توجه به تصریح مواد 270 و 283 قانون آیین دادرسی مدنی و همچنین نظرات و فتاوای مشهور فقهای امامیه و از جمله حضرت امام خمینی (ره) در تحریر الوسیله دادگاه یا حاکم نمیتواند بدون درخواست خواهان، خوانده را سوگند دهد و اعمال اصل برائت و قاعده «البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر» که ترکیب آنها در ماده 197 قید شده است نیازمند توجه به مقررات شرعی و قانونی سوگند است که لازمه آن درخواست اصحاب دعواست. ثانیاً، با توجه به اینکه دادرسی به مرحله صدور حکم نرسیده و با عدم درخواست اتیان سوگند از طرف خواهان و عدم سوگند خوانده،
صدور حکم اعم از محکومیت یا برائت، وجهه قانونی ندارد، برای ممانعت از تضییع حقوق اصحاب دعوا و با استعانت از اصل 167 قانون اساسی باید از منابع معتبر فقهی و اصول حقوقی کمک گرفت و مستفاد از آنها نیز آن است که باید قرار توقف دعوا صادر شود که با این قرار پرونده تا درخواست اتیان سوگند از طرف خواهان بایگانی خواهد شد.
نظر دوم: اگرچه ماده 197 به صورت مطلق صدور حکم برائت را مقید به سوگند خوانده کرده است، با توجه به مقررات شرعی و قانونی و از جمله مواد 270 و 283 قانون آیین دادرسی مدنی اتیان سوگند خوانده بدون درخواست خواهان امکانپذیر نیست و ماده 4 آیین نامه نحوه اتیان سوگند نیز بر این امر تأکید کرده است. با وجود این، عدم
درخواست اتیان سوگند از طرف خواهان، موجب صدور قرار توقف دعوا و معطل ماندن پرونده نخواهد بود زیرا ممکن است خواهان هیچ وقت درخواست سوگند نکند و در این صورت با صدور قرار توقف دعوا پرونده برای همیشه بلاتکلیف خواهد ماند که این امر با نظم عمومی و حقوقی دادرسی منافات دارد. به علاوه اصل برائت یکی از اصول عملیه است که بر سایر اصول حکومت دارد و در ماده 197 نیز اصل برائت بر سوگند خوانده حکومت دارد و بدون درخواست خواهان نیز دادگاه مکلف به صدور حکم برائت میباشد. آن چه که در مقررات فقهی راجع به قرار توقف دعوای ذکر شده است صرفاً ناظر بر دعوای قتل است که حکم خاص دارد، سایر دعاوی مشمول حکم عام اصل برائت هستند.