صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1397/12/20
برگزار شده توسط: استان اصفهان/ شهر اصفهان
موضوع
بررسی ماده 596 قانون مجازات اسلامی تعزیرات
پرسش
با توجه به ماده 596 از قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) به سوالات ذیل پاسخ دهید:
الف) آیا ماده مذکور صرفاً افراد غیررشید را در بر می‌گیرد یا شامل افراد غیررشیدی که ضعیف‌النفس هستند نیز می‌گردد؟
ب) جبران خسارت مالی در انتهای ماده مذکور به چه معناست؟ آیا به معنای رد مال است؟ مطالبه خسارت نیازمند تقدیم دادخواست می‌باشد؟ قرار تامین کیفری می‌بایست با لحاظ خسارت وارده صادر شود؟
نظر هیات عالی
عبارت ضعف نفس و هوی و هوس شامل کلیه اشخاص رشید و غیررشید می‌گردد و مراد از خسارت رد مال نیست و برای مطالبه آن تشریفات آیین دادرسی مدنی لازم‌الرعایه است. نظریه اکثریت در حد این استنتاج مورد تایید می‌باشد.
نظر اکثریت
پاسخ سوال اول:
اولاً واژه غیررشید در این ماده نه در معنای خاص خود (سفیه) بلکه در معنای عام خود (صغیر- مجنون- سفیه) به کار رفته است. ثانیاً با توجه به عبارت به کار رفته در ماده 596 که بیان داشته « هرکس که با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخص افراد غیررشید به ضرر او نوشته یا سندی... به هر نحو تحصیل نماید»، «ی» در واژه «شخصی» یای وحدت می‌باشد و به معنای یک شخص اعم از رشید یا غیررشید که دارای ضعف نفس است می‌باشد، بنابراین ماده فوق هرگونه استفاده از ضعف نفس اشخاص اعم از رشید یا غیررشید را که باعث اخذ نوشته یا سند التزام‌آور و یا برائت‌دهنده شود تحت شمول خود قرار داده است و این تفسیر به لحاظ ادبی نیز درست می‌باشد زیرا در غیر این صورت واژه «او» در ماده فوق آنجا که بیان داشته «هر کسی با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او» در ماده اضافه خواهد بود. این تفسیر با فلسفه تقنینی ماده نیز همخوانی دارد چرا که هدف قانون‌گذار حمایت از افرادی است که به هر دلیلی دارای ضعف نفس «ضعف قوه تشخیص و تمیز» می‌باشند. چه بسیار افرادی که از نظر پزشکی‌قانونی رشید محسوب شده ولیکن به جهت ضعف قوای فکری و ادراک ممکن است مورد سوء استفاده قرار بگیرند. ملاک تعیین ضعف نفس افراد نیز عرف خواهد بود.
پاسخ سوال دوم:
جبران خسارت در انتهای ماده به معنای رد مال آن‌طور که در جرائم سرقت و کلاهبرداری آمده نمی‌باشد بلکه به این معنا است که شاکی می‌تواند با تقدیم دادخواست مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم آن خسارت را مطالبه نماید. همان‌طور که در بسیاری از مواد قانون مجازات اسلامی (مانند مواد 532و 533 و 534 و 689 و...) به جبران خسارت اشاره شده است. در قرار تامین کیفری با توجه به مواد 217 و 219 قانون آیین دادرسی کیفری (که بیان داشته میزان قرار تامین از خسارت وارده نباید کم‌تر باشد) میزان ضرر و زیان شاکی لحاظ خواهد شد.
نظر اقلیت
پاسخ سئوال اول:
با توجه به تفسیر به نفع متهم و تفسیر مضیق قوانین کیفری «ی» در واژه «شخصی» در صدر ماده 596 را باید یای نسبت و نه وحدت تلقی کنیم، بنابراین ماده فوق صرفاً شامل افراد غیررشید در معنای اعم خود (صغیر - مجنون - سفیه) می‌شود چرا که در غیر این صورت عبارت «حوائج شخصی افراد غیررشید» اضافه به نظر می‌رسد زیرا در هر حال افراد غیررشید نیز مشمول همان قسمت اول ماده که به همه اشخاص اعم از رشید و غیررشید اشاره دارد می‌گردند. علاوه بر این‌ها بخش آخر ماده که به دارندگان ولایت و یا وصایت و یا قیومیت اشاره دارد و نوعی حالت مشدده می‌باشد می‌تواند قرینه‌ای باشد به اینکه هدف قانون‌گذار در این ماده صرفاً حمایت از افراد غیررشید بوده است. دکتر میر محمد صادقی در کتاب جرائم علیه اموال و مالکیت نیز این تفسیر را پذیرفته است. بنابراین ماده 596 صرفاً شامل افراد غیررشید (مجنون- صغیر- سفیه) می‌گردد و به نظر می‌رسد تفسیر موسع از این ماده دامنه آن را به طور غیرقابل‌قبول گسترده خواهد کرد و علاوه بر این هیچ‌گونه ملاکی در تشخیص افراد ضعیف‌النفس نیز وجود ندارد.
پاسخ سئوال دوم:
با توجه به اینکه ماده 596 در فصل ارتشاء، ربا و کلاهبرداری قرار دارد و ماهیت جرم به نوعی به کلاهبرداری نزدیک است، لذا مطالبه خسارت از سوی شاکی نیازمند طرح دادخواست نمی‌باشد و دادگاه در رای خود حکم به رد مال (جبران خسارت) خواهد داد و در قرار تامین کیفری با توجه به مواد 217 و 219 قانون آیین دادرسی کیفری می‌بایست میزان خسارت وارده به شاکی لحاظ شود.