صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1401/07/27
برگزار شده توسط: استان فارس/ شهر شیراز
موضوع
ملاک تشخیص شخص پناهنده در تعیین قانون حاکم بر دعاوی مربوط به احوال شخصیه اتباع خارجه
پرسش
با توجه به اهمیت تشخیص شخص پناهنده در تعیین قانون حاکم بر دعاوی مربوط به احوال شخصیه اتباع خارجه (از قبیل دعاوی خانوادگی) در دادگاه‌های ایران، ملاک تشخیص شخص پناهنده در قوانین ایران چیست؟
نظر هیات عالی
در فرض سوال مبنی بر ملاک تشخیص شخص پناهنده باید گفت، برابر کنوانسیون 1951 ژنو بند الف ماده 1 آیین‌نامه اجرایی ماده (180) قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1379/12/07 با اصلاحات و الحاقات بعدی پناهنده به شخصی اطلاق می‌گردد که به علت ترس موجه از اینکه به دلایل مربوط به نژاد یا مذهب، ملیت یا عضویت در بعضی گروه‌های اجتماعی یا داشتن عقاید سیاسی تحت شکنجه قرار گیرد؛ در خارج از کشور محل سکونت عادی خود، به سر می‌برد و نمی‌تواند یا به علت ترس مذکور نمی‌خواهد خود را تحت تابعیت آن کشور قرار دهد. با این وصف، عنصر اساسی در علت پناهندگی ترس موجه از تعقیب و آزار است که تشخیص و احراز آن با کشور پذیرنده است.
نظر اکثریت
اتباع خارجه مقیم در ایران به چند دسته تقسیم می‌گردند 1- دارندگان کارت‌های موقت اتباع خارجی (کارت آمایش) صادره از اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی که در حال حاضر مرحله 17 طرح معتبر می‌باشد 2- دارندگان کارت‌های اقامت ویژه اتباع خارجی مرحله 16 3- دارندگان پاسپورت اعم از (اقامتی یا ویزا) 4- دارندگان برگ حمایت تحصیلی 5- دارندگان برگ طرح سرشماری اتباع خارجه (که افراد جدیدالورود) را شامل می‌گردد. 6- افراد فاقد هرگونه مدرک اقامتی. با توجه به مواد 1 و 2 از قانون کنوانسیون مربوط به وضع پناهندگان و پروتکل آن مصوب 1355/03/25 که پناهنده را تعریف نموده است و با عنایت به اصل 77 قانون اساسی و ماده 9 قانون مدنی و ازآنجایی‌که ایران از اولین امضا کنندگان کنوانسیون فوق می‌باشد؛ لذا صرفاً افراد ردیف 1 و 2 یعنی دارندگان کارت آمایش و هویت مشمول کنوانسیون 1951 مربوط به وضعیت پناهندگان بوده و (پناهنده) محسوب می‌گردند و سایر اتباع خارجی مشمول عنوان پناهنده نمی‌باشند.
نظر اقلیت
با توجه به ماده 2 قانون کنوانسیون مربوط به وضع پناهندگان و پروتکل آن مصوب 1355/03/25 که در تعریف پناهنده مقرر داشته است شخصی که درنتیجه حوادث قبل از یکم ژانویه 1951 و به علت ترس موجه از اینکه به علل مربوط به نژاد یا مذهب یا ملیت یا عضویت در بعضی گروه‌های اجتماعی یا داشتن عقاید سیاسی تحت شکنجه قرار گیرد - در خارج از کشور محل سکونت عادی خود به سر می‌برد و نمی‌تواند و یا به علت ترس مذکور نمی‌خواهد خود را تحت حمایت آن کشور قرار دهد یا - در صورتی که فاقد تابعیت است و پس از چنین حوادثی در خارج از کشور محل سکونت دائمی خود به سر می‌برد نمی‌تواند یا به علت ترس مذکور نمی‌خواهد به آن کشور بازگردد.لذا دسته‌بندی 6 گانه مطرح شده در نظریه اکثریت، معیار تمیز پناهنده از غیر پناهنده نیست و صرف داشتن گذرنامه و پاسپورت به معنای خروج شخص از شمول عنوان عام پناهنده و تعریف ذکر شده در ماده 2 نیست و تفاوت واضح بین شخصی که با پاسپورت و ویزای (مثلاً) مسافرتی و برای امور گردشگری به ایران سفر کوتاه‌مدت می‌نماید با شخصی که علی‌رغم داشتن پاسپورت، به علت مشکلات کشور متبوع خود در ایران زندگی دائم دارد ازنظر شمول یا عدم شمول ماده 2 مشخص است.