جایگاه تحقیق از گواه به صورت الکترونیکی در رویه قضایی

صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1400/03/13
برگزار شده توسط: استان یزد/ شهر یزد

موضوع

جایگاه تحقیق از گواه به صورت الکترونیکی در رویه قضایی

پرسش

آیا مقررات نظام ادله اثبات دعوا در مورد دادرسی الکترونیکی برای تحقیق از گواه که در تبصره 2 ماده 204 ق.آ.د.ک و ماده 185 ق.م.ا و بند پ ماده 214 ق.آ.د.ک آمده است، می‌تواند مستمسک محکمه حقوقی برای تحقیق از گواهان به صورت دادرسی الکترونیکی باشد؟ با توجه به قدیمی بودن مقررات دادرسی مدنی، آیا تمسک به مقررات دادرسی کیفری جایز است؟ آیا خصوصیتی در دادرسی الکترونیکی برای تحقیق از گواه در محکمه کیفری است که در محکمه مدنی، قاضی نتواند آن را اجرایی نماید؟

نظر هیات عالی

آنچه که در بخش 9 قانون آیین دادرسی کیفری تحت عنوان دادرسی الکترونیکی ذکر گردیده، صرفاً ناظر به دادرسی‌های کیفری نمی‌باشد. نتیجتاً تحقیق از شهود با استفاده از سامانه‌های ارتباطات الکترونیکی در صورتی‌که احراز هویت اعتبار اظهارات فرد مورد نظر و ثبت مطمئن سوابق صورت پذیرد جایز و موجه است.

نظر اکثریت

خصوصیت خاصی در مورد دادرسی کیفری و مدنی نیست که در حضوری یا مجازی شدن تحقیق از گواه تاثیر داشته باشد. درواقع به علت نحوه قانونگذاری و حسب مورد تغییرات قانونی ایجاد شده و به علت تغییرات بیشتر دادرسی کیفری نسبت به مدنی و متقارن با تحولات روز، در مقررات کیفری اشاره به امکان تحقیقات از گواه در دادرسی الکترونیکی شده است.
حتی می‌توان گفت که به طریق اولی، تحقیق مجازی از گواه در محکمه مدنی است. حساسیت و اهمیت دادرسی کیفری و نتایج صحت آن نسبت به دادرسی مدنی بیشتر است و وقتی که قانون‌گذار در امور کیفری تجویز کرده می‌توان ملاک گرفت و به طریق اولی گفت که در دادرسی مدنی تحقیق از گواه مجاز است. به اطلاق مواد 3 و 4 آیین‌نامه نحوه استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی می‌توان استناد کرد. خصوصیتی در دادرسی کیفری نیست تا تجویز مواد 204 و 214 ق.آ.د.ک را استثناء تلقی کرد.
در مقررات دادرسی غیر از موارد خاص، در مقررات مشترک می‌توان گفت که تکمیل‌کننده یکدیگر هستند و قاضی مدنی می‌تواند از مشترکات و تحولات دادرسی کیفری استفاده نماید. به ماده 12 قانون تجارت الکترونیک هم می‌توان استناد کرد و به علت ظاهر الکترونیکی یک دلیل، نمی‌توان از آن سلب اعتبار کرد. ماده 18 دستورالعمل نحوه تحقیق و رسیدگی با استفاده از سامانه‌های ارتباط الکترونیک ریاست قوه قضائیه مصوب 28/12/99 در راستای ماده 659 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 به امکان تحقیق از گواه اشاره شده است و با توجه به عدم نهی صریح شارع برای تحقیق الکترونیکی از گواه در امر مدنی به آیین‌نامه و مقررات اخیر می‌توان استنباط کرد. تحقیق از گواه در فضای الکترونیکی مقید به شرایط گفته شده (تعذر) بلامانع است حتی با توافق نیز می‌توان این اعتبار تحقیق از گواه را پذیرفت و از جمله موارد تعذر شرایط اضطراری، بحران کرونا است.

نظر اقلیت

با توجه به اینکه در مورد دعاوی حقوقی، نص قانون وجود ندارد و دادرسی الکترونیکی و مجازی، حقوق و تحمیل تکالیف مختلف برای اشخاص (از جمله هزینه‌های مضاعف اتصال و...) می‌کند، باید به نص کفایت کرد و فقط در دادرسی‌های مدنی می‌توان به صورت حضوری تحقیق از گواه انجام داد. به ویژه اینکه دادرسی کیفری به علت اختیارات بیشتر قاضی کیفری و محدودیت کمتر و تشریفات کمتر (اصل تحصیل دلیل در امور کیفری) متفاوت از دادرسی مدنی است؛ (قاعده منع تحصیل دلیل) لذا قاضی مدنی نمی‌تواند از گواهان به‌صورت غیرحضوری تحقیق نماید. بنابراین در مبانی دادرسی کیفری باید تجویز مواد 204 و 214 قانون آیین دادرسی کیفری را مقید به نص دانست و قاعده تلقی نکرد و قابل تعمیم به دادرسی مدنی نیست.