صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1393/08/01
برگزار شده توسط: استان گلستان/ شهر کلاله
موضوع
بررسی ارکان جرم خلاصی متهم از محاکمه
پرسش
تصادفی به وقوع می پیوندد و فرد «الف»که راننده یکی از وسایل نقلیه است مقصر می‌باشد، لیکن در مرحله تحقیقات در دادسرا برادر او، فرد «ب»، خود را به جای «الف» معرفی می‌نماید. کلیه امور قضایی از جمله تفهیم اتهام و... نسبت به او انجام می‌شود و پرونده با صدور قرار مجرمیت به دادگاه ارسال می‌گردد. در مرحله دادگاه و قبل از صدور حکم، کاشف به عمل می آید که راننده اصلی در کما بوده و برادرش خود را به جای او معرفی کرده است.
حال سوال این است: آیا فرد «ب» مرتکب جرم شده و یا خیر؟ درحال حاضر که پرونده به دادگاه ارسال شده چه باید کرد؟
نظر هیات عالی
پاسخ سوال اول؛
رفتار فرد ب مطابق ماده 62 قانون بیمه اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه مصوب 1395/02/20 جرم و قابل مجازات است.
پاسخ سوال دوم؛
با توجه به ارسال پرونده اتهامی شخص ب با صدور کیفرخواست به دادگاه کیفری، دادستان باید مراتب را به دادگاه ذی ربط با ارسال مستندات مربوطه اعلام نماید؛ بدیهی است که فرد الف نیز مطابق مقررات قابل تعقیب از سوی دادسرای مربوطه خواهد بود.
نظر اکثریت
سوال اول:
نظر اکثریت: فرد «ب» مرتکب جرم شده است؛ چه فرد غیر مجرم هویت خود را تغییر داده باشد و چه تغییر نداده باشد، در هر صورت نتیجه عملی اقدام وی این است که فرد مجرم واقعی مورد محاکمه قرار نمی گیرد و ازمحاکمه خلاص می‌شود. هر چند در حالتی که فرد غیر مجرم هویت خود را به نام مجرم اصلی تغییر می دهد تا پایان محاکمه اسم متهم (مجرم) اصلی در محاکمه مطرح است و شخص «ب» نهایتاً موضوع حکم مجازات قرار می‌گیرد؛ لیکن باید توجه داشت که در این مورد، اسم خود فرد متهم اصلی موضوعیت ندارد و مهم این است که نهایتاً اگر حکم به مرحله اجرا برسد چه کسی مجازات خواهد شد؟ بدیهی است که در این حالت، فرد غیر مجرم با اسم فرد مجرم مجازات خواهد شد، که مسلماً مورد نفی قانونگذار است و در واقع فردی بی گناه مجازات می‌شود که قبح شرعی و قانونی آن مبرهن است. مصادیق قید شده در ماده 554 قانون مجازات اسلامی تعزیرات نیز تمثیلی است و عمل ارتکابی فرد «ب» از جنس آن اعمال می‌باشد. استفاده عامدانه قانونگذار از لفظ مساعدت به جای معاونت یا الفاظ دیگر نیز موید این موضوع است. همچنین موضوع استفاده قانونگذار از لفظ مجرم به جای متهم نیز وجاهتی برای استدلال در جرم نبودن عمل ندارد؛ زیرا مسلم است که قانونگذار از معنای عام مجرم یعنی کسی که جرمی را انجام داده استفاده کرده است نه کسی که اتهام او ثابت شده است؛ زیرا اساساً چنان چه مجرم را به معنای دوم در نظر بگیریم بحث محاکمه و خلاصی او از محاکمه مصداق پیدا می کند؛ النهایه عمل ارتکابی به اندازه ای قبح اجتماعی دارد که نباید مصون از مجازات و مسئولیت بماند.
نظر اقلیت
فرد «ب» مرتکب جرم نشده است؛ زیرا در این مورد باید بین حالتی که شخص غیر مجرم با حفظ هویت خود، خود را مجرم معرفی می کند تا مجرم اصلی را از محاکمه خلاص کند با حالتی که هویت جعلی برای خود ایجاد می کند و در واقع هویت خود را با هویت فرد مجرم اصلی یکی می کند تفاوت قایل شد. آن چه در سوال مطرح شده فرد غیرمجرم هویت مجرم اصلی را برخود بار کرده و خود را مجرم معرفی کرده است. در این حالت مجرم اصلی از محاکمه خلاص نشده است؛ زیرا به اسم مجرم اصلی تعقیب و محاکمه انجام شده است. علاوه بر این، موارد مندرج در ماده 554 قانون مجازات اسلامی تعزیرات در باب خلاصی مجرم از محاکمه، شامل مورد ارتکابی در سوال نیست؛ هرچند مصادیق قید شده در ماده تمثیلی است، لیکن مثال های به کار برده شده با عمل ارتکابی در سوال متفاوت است. از سوی دیگر، در این ماده از لفظ مبهم استفاده شده است و فرد مجرم شخصی است که اتهامش ثابت شده و در مرحله اجرای حکم قرار دارد؛ در حالی که در مانحن فیه فرد مورد نظر یعنی «ب»، متهم است که با مجرم متفاوت است؛ لذا این ماده شامل متهم نمی‌باشد.
سوال دوم: دادستان باید کیفرخواست صادر نماید ولی طی شرحی به دادگاه جزایی مرقوم نماید که متهم در واقع مجرم اصلی نیست و تقاضا نماید که دادگاه پرونده را با نقص تحقیقات به دادسرا ارجاع دهد زیرا قاعده فراق دادرس در خصوص دادستان نیز اجرا می‌شود.