صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1394/07/16
برگزار شده توسط: استان سمنان/ شهر شاهرود
موضوع
صدور چک از حساب مشترک
پرسش
الف - چنانچه 2 نفر روی چک را امضا نمایند (صادرکننده چک 2 نفر است) مسئولیت هریک از صادرکنندگان چک در مقابل دارنده چک نسبی است یا تضامنی؟ب - چنانچه بین 2 نفر صادرکننده چک فوق توافق گردیده مسئولیت هر یک به ترتیب 30% و70% مبلغ چک است (چنانکه درمواردی که کارتکس افتتاح حساب بانک‌ها وجود دارد) این توافق چه تأثیری درحقوق اشخاص ثالث که اطلاعی از توافق مذکور ندارد خواهد داشت ؟
نظر هیئت عالی
مسئولیت تضامنی در حقوق تجارت ایران یک استثناء است و اصل بر عدم تضامن است مگر در مواردی چون ماده 249 قانون تجارت که نص صریح قانونی وجود دارد و از ماده مرقوم چنین استنباط می‌شود که مسئولیت تضامنی در امضاء کنندگان اسناد برواتی (صادر کننده و ظهر نویس و...) طولی است و هرگونه توافق بین صادر کننده و سایر امضاء کنندگان چک، خللی به حقوق شخص ثالث وارد نمی کند و اصل نسبی بودن مسئولیت صادر کنندگان در قبال دارنده ی چک بالمناصفه است و در صورتی که دو نفر صادر کننده چک باشند، صرف نظر از تقسیم مسئولیت بین خود نسبت به پرداخت وجه چک، در مقابل دارنده چک مسئولیت نسبی و بالمناصفه دارند.
نظر اتفاقی
اگر 10 نفر افتتاح حساب کنند، هر یک، یک دهم مبلغ چک مسئولند (مسئولیت نسبی)
همگی متضامنا مسئولند (تضامنی ماده 19 قانون چک)
اداره حقوقی قوه قضائیه در یکی از نظریات مشورتی خود، نظر به مسئولیت نسبی صادرکنندگان متعدد چک (که طبیعتا صاحبان حساب مشترک باید باشند) داده است: نظریه شماره 1843/92/7 تاریخ 92/9/23 اداره کل حقوقی
الف: با توجه به اینکه تضامن موضوع ماده 249 قانون تجارت ناظر به مسئولیت امضاءکنندگان در خط طولی است و نه عرضی و اصل عدم تضامن می‌باشد، بنابراین مسولیت هر یک از امضاءکنندگان چک صادره از حساب مشترک به میزانی است که در هنگام افتتاح حساب تعیین شده و اگر میزان مسو لیت مزبور تعیین نشده باشد، اصل بر تنصیف است.
ب: در فرض سوال توافق صادرکنندگان در مورد میزان مسولیت خود که دارنده چک از آن بی اطلاع است، تأثیری در مورد وی ندارد و در برابر ثالث، اصل تنصیف مسولیت، جاری است.
در دادنامه شماره 13.312- 72 دیوانعالی کشور نیز حکم به پرداخت بالمناصفه صادرکنندگان متعدد داده شده (دمرچیلی، محمد، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، صفحه 623) و از میان دکترین حقوقی نیز دکتر امیر حسین فخاری نظر به اصل نسبی بودن مسئولیت جمعی در حقوق ایران در خصوص این مورد دارند (جزوه درسی حقوق تجارت 3 دانشگاه شهید بهشتی)
در مقابل این نظر، با عنایت به اصل تضامنی بودن مسئولیت ها در حقوق تجارت (با اجازه حاصل از تبصره ماده 3 قانون آیین دادرسی مدنی در ارجاع دادگاه ها به اصول کلی حقوقی که مخالف شرع نباشند) و روح حاکم بر قانون تجارت و نیز ماده 19 قانون تجارت بایستی، به رغم آنکه ظاهرا تمایل رویه قضایی بر اصل نسبی بودن مسئولیت صادرکنندگان متعدد است، قائل بر مسئولیت تضامنی ایشان شویم. در میان دکترین حقوقی دکتر ستوده تهرانی (حقوق تجارت، ج 3، ص31) از جمله طرفداران این نظریه بوده و در رویه قضایی نیز در رای شماره 1260- 1259 مورخ 1375.3.8 دادگاه های عمومی تهران اعمال گردیده است (بازگیر، یدالله، مسائل پیرامون چک در آرا قطعیت دادگاه ها، انتشارات عصر حقوق با همکاری حقوقدانان، چاپ اول، تابستان1387، ص 225 و 226). ضمن آنکه اعتقاد به تضامنی بودن مسئولیت صادرکنندگان از حساب مشترک با هدف قانونگذار در حمایت از دارنده چک نیز سازگارتر می‌نماید.