تاریخ نظریه: 1401/08/25
شماره نظریه: 7/1401/702
شماره پرونده: 1401-186/1-702 ک
استعلام:
با توجه به تبصره ماده 263 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 که سب النبی (صلی الله علیه و آله) در حالت مستی، غضب، یا نقل قول از دیگری را در صورت صدق اهانت موجب تعزیر تا 74 ضربه شلاق می‌داند، مستدعیست نسبت به ابهامات ذیل پاسخ فرمایید: الف- تشخیص اینکه متهم به سب در حالت مستی، غضبی یا نقل قول از دیگری بوده با قاضی دادسرا می‌باشد یا دادگاه؟ به عبارتی چنانچه قاضی محترم دادسرا یکی از موارد سه‌گانه مذکور را نسبت به سب‌النبی احراز نماید آیا از حیث صلاحیت می‌تواند وفق تعزیر مقرر در تبصره ماده 263 قانون موصوف اقدام و حسب مورد جرم مذکور توسط دادیار رسیدگی و کیفرخواست نیز برای دادگاه کیفری دو صادر شود یا اینکه صرف اتهام سب‌النبی در صلاحیت بازپرس و متعاقبا دادگاه کیفری یک می‌باشد؟
ب- ماده 513 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی، اهانت به پیامبران عظام الهی (علیهم السلام) را موجب مجازات یک تا 5 سال حبس دانسته است؛ حال چنانکه ملحوظ است در مواد 263 و 513 قانون مجازات اسلامی کتاب تعزیرات آن قانون برای اهانت به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) 2 مجازات متفاوت تعیین شده است. آن اداره محترم سابقا طی نظریه شماره 1988/92/7 مورخ 1392/10/14 در حل این تعارض بیان داشته‌اید سب اخص از توهین است؛ اما این پاسخ مشکلی را حل نمی‌کند؛ زیرا به هر حال فردی که به پیامبر اکرم (ص) در حال غضب، مستی یا به نقل قول، ناسزا (سب) گوید، قطعاً این ناسزا، توهین موضوع ماده 513 نیز می‌باشد؛ زیرا چنانکه آن اداره محترم فرموده‌اید ماده 263 اخص است؛ نتیجتاً ماده 513 اعم است؛ لذا در این مصداق که هم سب موضوع تبصره ماده 263 و هم توهین ماده 513 آن را شامل است، کدامین مجازات را برای متهم باید برگزید؟ بدیهی است صرف اخص بودن سب نسبت به توهین نمی‌تواند باعث شمول تبصره ماده 263 برای رفتار متهم باشد؛ چه اینکه اگر برای توهین به پیامبر (ص) تا 5 سال حبس پیش‌بینی شده است سب به ایشان به طریق اولی باید مجازات بیشتر داشته باشد نه کمتر و به عبارتی فرض فرمایید فردی در حالت مستی یا غضب یا به نقل قول از دیگری به پیامبر (ص) توهین نماید (نه سب). این فرض حسب نظریه سابق آن اداره محترم که اشاره شد مشمول تبصره ماده 263 نمی‌باشد؛ زیرا سب را اخص از توهین دانسته‌اید و نتیجتاً مشمول ماده 513 خواهد بود؛ حال چطور می‌شود فردی را که در حالت غضب، پیامبر (ص) را سب نموده مستحق صرفا شلاق دانست؛ اما اگر سب نکرد و صرفاً توهین نمود تا 5 سال حبس برایش مقدر کرد؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه:
الف- مجازات «ساب‌النبی» طبق ماده 262 قانون مجازات اسلامی 1392، اعدام (حدی) است و رسیدگی به آن طبق بند «الف» ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 در صلاحیت دادگاه کیفری یک است و انجام تحقیقات مقدماتی آن با توجه به ماده 92 قانون پیش‌گفته الزاماً به عهده بازپرس است و وجود حالات و شرایط مقرر در ماده 263 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 تاثیری در تغییر صلاحیت دادگاه کیفری یک که قانوناً مرجع صالح به رسیدگی جرم سبّ نبی است، ندارد؛ لذا دادستان، معاون دادستان و دادیار قانوناً مجاز به انجام تحقیقات مقدماتی درباره این جرم نیستند و چنانچه وجود شرایط و حالات مقرر در ماده 263 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 نزد بازپرس ادعا شود و در مورد شمول تبصره ماده 263 قانون مورد بحث، بازپرس با انعکاس این امر در نظرنهایی خود بر اساس تبصره یاد‌شده قرار جلب به دادرسی صادر می‌کند و پرونده به دادگاه کیفری یک ارسال می‌شود.
ب- فصل پنجم قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 که شامل مواد 262 و 263 و تبصره ماده 263 است به «سبّ نبی» است که با عنایت به ماده 262 این قانون غیر از مفهوم عام «اهانت» موضوع ماده 513 قانون مجازات اسلامی تعزیرات 1375 می‌باشد؛ به عبارت دیگر هر اهانتی «سبّ نبی» نیست؛ بلکه با توجه به ماده 262 این قانون، فقط «دشنام» یا «قذف» پیامبر اعظم (صلی ا... علیه و اله و سلم) و هر یک از انبیاء عظام «سبّ نبی» محسوب می‌شود و چون مجازات ساب النبی اعدام حدی است؛ لذا مقنن با پیش‌بینی حالاتی از قبیل مستی، غضب یا به نقل از دیگری، به صرف ادعای مرتکب از قاعده درا استفاده و اجرا و اعمال مجازات حد را ساقط کرده است؛ یعنی به صرف ادعای متهم به وجود چنین حالاتی در وقوع جرم شبهه ایجاد شده و شمول قاعده درا می‌شود و مرتکب مطابق تبصره ماده 263 قانون مجازات اسلامی 1392 به شلاق تعزیری مقرر در این تبصره محکوم خواهد شد و ماده 513 قانون مجازات اسلامی 1375 در مواردی مورد استناد قرار می‌گیرد که مطالب اهانت‌آمیز به پیامبر اسلام (ص) یا سایر انبیاء عظام الهی از مصادیق «سبّ نبی» نباشد که در این‌صورت مطابق این ماده مجازات تعیین می‌شود به عبارت دیگر مجازات مقرر در تبصره ماده 263 قانون پیش‌گفته حکم خاصی است که از مجازات مقرر در ماده 513 قانون مجازات اسلامی تعزیرات 1375 کاملاً متفاوت و هر کدام در جای خود قابل اعمال است.