صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1396/02/14
برگزار شده توسط: استان کهگیلویه و بویراحمد/ شهر یاسوج
موضوع
قرار دادن سهم الارث قبل از فوت مورث توسط وارث، به عنوان ثمن معامله
پرسش
شخصی ثمن معامله خود با فروشنده را علیرغم زنده بودن پدرش، سهم الارث پدری قرار می دهد. وضعیت صحت و فساد معامله متداعیین را با توجه به قوانین موجود تشریح فرمائید؟
نظر هیئت عالی
در فرض سوال چنین معامله ای باطل است، برای اینکه وضعیت ثمن معامله مجهول است و جهل به ثمن موجب غرر و در نتیجه بطلان معامله می‌گردد و در صورتی که ثمن معامله در قالب شرط در قرارداد و سهم الارث پدری قرار داده شود، چنین شرطی مبهم و غیر مقدور است و اساسا حق مالی یا مالکیتی برای خریدار در ثمن تعیینی ایجاد نشده و به تبع آن مالکیتی برای فروشنده در ثمن یاد شده به صورت سهم الارث پدری (در فرضی که مورث خریدار در قید حیات است.) بوجود نمی آید، لذا مستندا به ماده 216 قانون مدنی معامله باطل است.
نظر اتفاقی
نظرات:
1 - پاسخ سوال از نگاه قانونی و عرفی متفاوت می‌باشد. در فرض قانونی ارث مطابق مقررات ماده 867 قانون مدنی با موت حقیقی و یا به موت فرضی مورث تحقق پیدا می کند و در فرض سوال برای توارث مانعی وجود دارد و به نظر چنین قراردادی برخلاف قواعد آمره است. اما در فرض تقسیم اموال اشخاص در زمان حیات آنها با اشکالی مواجه نمی‌باشد مانند صلح یا هبه اموال به فرزندان یا اشخاص دیگر.
2 - درباره موضوع سوال مالکیت محقق نشده است و فروشنده مالک ثمن در زمان معامله محسوب نمی گردد.
3 - چنین شرطی از مصادیق شرط غیر مقدور است و از طرفی دیگر مورد معامله مبهم است و بر اساس ماده 216 قانون مدنی معامله باطل است.
4 - با توجه به احکام وضعی قراردادها عقد یا صحیح است و یا باطل، به نظر می‌رسد در فرض سوال در چهارچوب عقد نیز نافذ و یا نظر به نمایندگی قابل توجیه و پذیرش باشد.
5 - معامله موضوع سوال در مقایسه با موارد و نمونه های مشابه مشمول وصیت به ثالث (مازاد بر ثلث) و فروش امتیازات با اشکالی روبرو نمی‌باشد و استدلال عدم تحقق فوت مورث کارساز نمی‌باشد.
6 - عقد بیع مطابق مقررات قانون مدنی (مواد 190، 214، 216، 233 و 339 دارای شرایط کافی است و مادام که این شرایط و ارکان حاصل نگردد بیع محقق نمی شود ؛ در فرض سوال 1- این احتمال وجود دارد که خریدار زودتر از پدر خود فوت کند، بنابراین در چنین وضعیتی از پدر ارث نخواهد برد. 2- زمان فوت پدر معلوم نمی‌باشد و شاید که پدر دارای عمر طولانی و دراز گردد. 3- این احتمال وجود دارد که پدر از خود ماترک و میراثی باقی نگذارد و فاقد ماترک باشد. 4- این که پدر ماترک داشته باشد اما ترکه مازاد بر حقوق و دیون او نباشد. 5- این احتمال وجود دارد که پدر در زمان حیات خود به نفع دیگران وصیت صلح یا هبه نماید. 6- امکان تحقق موانع ارث محتمل می‌باشد. بنابراین وضعیت ثمن معامله مجهول و نامبهم می‌باشد و جعل چنین شرطی در معامله متداعیین از مصادیق شرط مجهول به نظر می‌رسد که جهل به آن موجب جهل به ثمن باشد. لذا چنین معامله ای برابر مقررات قانون مدنی باطل است و در واقع هم شرط و هم عقد هر دو باطل هستند.
جمع نظرات: 17 نفر معامله باطل است. 12 نفر معامله صحیح است.