صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1398/09/18
برگزار شده توسط: استان یزد/ شهر تفت
موضوع
نحوه جبران خسارت در محاکم کیفری
پرسش
قانون گذار در برخی جرایم جبران خسارت را جزء مجازات های اصلی برشمرده است از جمله جعل، فرار از زندان با تخریب درب، تخریب درختان، موضوع ماده 1 قانون فضای سبز و غیره، آیا در این گونه موارد شاکی برای جبران خسارت می بایست دادخواست خود را به محکمه کیفری ارائه نماید؟
نظر هیئت عالی
حکم به جبران خسارت از حیث ماهیت، مجازات محسوب نمی گردد. در هر حال صدور حکم با جبران خسارت ناشی از جرم، جز در مواردی که مقنن به صدور چنین احکامی بدون تقدیم دادخواست تصریح نموده است با توجه به ماده 15 قانون آئین دادرسی کیفری مصوب 1392 نیازمند تقدیم دادخواست است.
نظر اتفاقی
1- با توجه به اینکه یکی از مجازات های مندرج در ماده قانونی جبران خسارت می‌باشد، قاضی محکمه می بایست نسبت به آن نفیا یا اثباتا تعیین تکلیف نماید و نمی تواند آن را به دادخواست منوط کند مثل ردّ مال. اما در برخی جرایم جبران خسارت ذکر نشده مثل تخریب، تحریق، خیانت در امانت، تلف حیوان و غیره و قانون گذار این موارد را تفکیک نموده است. به عبارتی هدف قانون گذار در اینگونه جرایم حمایت صرف از بزه دیده است و برای تسهیل در امور، جبران خسارت را ذکر نموده و در این گونه جرایم نیازی به تقدیم دادخواست نیست.
2- ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری اعلام داشته شاکی می‌تواند جبران تمام ضرر و زیان های ناشی از جرم را مطالبه کند. بر اساس ماده 15، شاکی باید دادخواست خود را ارائه نماید و ماده 17 نیز دادگاه را مکلف به صدور رای در خصوص دادخواست مدعی خصوصی نموده است. قانون گذار به شاکی این اجازه را داده است که ضرر و زیان ناشی از جرم که ماهیت حقوقی دارد را با ارائه دادخواست مطالبه نماید؛ حال قانون گذار خود حکم به جبران خسارت داده است پس به طریق اولی شاکی برای جبران خسارت خود نیازی به ارائه دادخواست ندارد.
3- ارائه دادخواست برای جبران خسارت ناشی از جرم، منوط به مواردی است که جبران خسارت در مجازات قانونی درج نشده است. پس دادگاه باید برای جبران خسارت مندرج در ماده قانونی حکم مقتضی را بدهد و در صورتی که رسیدگی به جبران خسارت نیاز به تحقیقات بیشتر دارد، دادگاه وفق ماده 17 قانون آیین دادرسی کیفری اقدام می‌نماید.
4- در خصوص بزه سرقت، گرچه قانون گذار جبران خسارت را در ماده 667 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات ذکر نموده است اما از آنجایی که تخریب نتیجه مستقیم بزه سرقت نمی‌باشد و یک بزه مقدمه برای سرقت محسوب می‌شود، برای جبران خسارت نیاز به تقدیم دادخواست دارد. ماده 214 قانون مجازات اسلامی نیز به صورت عام بیان داشته مجرم باید خسارت وارده را جبران نماید، اما این ماده به صورت عام است و مواد 14 و 15 قانون آیین دادرسی کیفری آن را تخصیص زده است و برخی موارد نیز که قانون گذار خود جبران خسارت را به عنوان مجازات ذکر کرده است، حکم خاص محسوب می‌شود.
5- گرچه جبران خسارت یک ماهیت حقوقی دارد و یک امر فنی است و گاهی نیاز به صدور قرار کارشناسی دارد؛ اما قانون گذار خود راسا محکمه را ملزم به تعیین جبران خسارت به عنوان یک مجازات دانسته است، همانند ردّ مال (گرچه ردّ مال با جبران خسارت تفاوت شکلی دارد اما در مجموع هر دوی آنها به نحوی جبران خسارت محسوب می‌شود).