صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1380/08/10
برگزار شده توسط: استان فارس/ شهر فیروزآباد
موضوع
قواعد حاکم در رسیدگی به دعاوی خانوادگی و امور حسبی
پرسش
آیا قاضی در رسیدگی به دعاوی خانواده یا امور حسبی باید تشریفات آیین دادرسی مدنی را رعایت کند؟
نظر هیئت عالی
سوال مطروحه مربوط به امور حسبی و مدنی خاص است که هرکدام بحث جداگانه‌ای دارد. در مورد امور حسبی، اولاً: به‌موجب ماده یک قانون مزبور: «امور حسبی اموری است که دادگاه‌ها مکلفند نسبت به آن امور اقدام و تصمیمی اتخاذ کنند. بدون آن‌که رسیدگی به آن‌ها متوقف بر وقوع اختلاف و منازعه بین اشخاص و اقامه دعوا از طرف آن‌ها باشد». ثانیاً: طبق مقررات ماده 2 همان قانون: «رسیدگی به امور حسبی تابع مقررات این باب می‌باشد مگر آن‌که خلاف آن مقرر شده باشد». ثالثاً: قانون امور حسبی قانون خاص است و قانون عام لاحق، ناسخ قانون خاص سابق نیست.
اما در خصوص دعاوی مربوط به قانون مدنی خاص، صرف‌نظر از این‌که قانون خاص است و عام ناسخ خاص نیست اصولاً طبق ماده یک قانون حمایت خانواده مصوب سال 1353 تابع تشریفات آیین دادرسی نمی‌باشد. بنابراین، قوانین امور حسبی و مدنی خاص به‌موجب ماده 529 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379، منسوخ نشده است.
نظر اتفاقی
الف. اولاً: امور حسبی را نمی‌توان دعوا تلقی کرد. ثانیاً: ماده یک قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در مقام تعریف آیین دادرسی است و نفی‌کننده صلاحیت دادگاه در رسیدگی به امور حسبی بر اساس قانون امور حسبی نیست. ثالثاً: قانون امور حسبی، قانونی خاص است و قانون آیین دادرسی، عام و عام لاحق ناسخ خاص سابق نمی‌تواند باشد. رابعاً: ماهیت امور حسبی به نحوی است که رسیدگی به آن بر اساس قانون آیین دادرسی موجب تأخیر و اطاله و تضییع حق است. خامساً: از تعریف مندرج در ماده یک قانون مرقوم چنین استنباط می‌شود که قانون امور حسبی را در زمره قانون آیین دادرسی محسوب کرده نه این‌که قانون آیین دادرسی ناسخ قانون امور حسبی باشد.
ب. در مورد دعاوی خانوادگی، اولاً: با عنایت به این‌که بر اساس قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب مصوب 1373، این دادگاه‌ها بر اساس آیین دادرسی خاص خود رسیدگی می‌کنند و نظر به این‌که دادگاه خانواده شعبه‌ای از شعب دادگاه عمومی است؛ فلذا دادگاه خانواده باید بر اساس آیین دادرسی خاص خود عمل کند که همان قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379 است. ثانیاً: در تعریفی که قانونگذار در ماده یک قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379 به‌عمل آورده عبارت کلیه دعاوی مدنی را ذکر کرده است که شامل دعاوی خانوادگی نیز می‌شود.