صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1389/05/06
برگزار شده توسط: استان آذربایجان غربی/ شهر بوکان
موضوع
فسخ معامله موجب زوال حقی که متعلق به غیر شده نخواهد بود
پرسش
آیا انتقال مشروع و صحیح مبیع به ایادی بعدی توسط خریدار در حکم تلف تلقی می‌شود؟ به عنوان مثال: آقای (الف) یک باب ساختمان مسکونی را از آقای (ب) خریداری و سپس به (ج) منتقل می‌کند. سال‌ها بعد معامله فی‌مابین (الف) و (ب) ابطال یا فسخ می‌شود. آیا ساختمان باید از (ج) گرفته شده و به (الف) مسترد شود؟
نظر هیئت عالی
نظر به این‌که آثار فسخ مبایعه‌نامه که از زمان فسخ نسبت به آینده است با آثار بطلان که از ابتدا معامله را از بین می‌برد متفاوت است، لذا همان‌گونه که در مواد 454 و 455 قانون مدنی پیش‌بینی شده فسخ معامله موجب زوال حقی که متعلق به غیر شده نخواهد بود. از آنجایی که بطلان مبایعه‌نامه باعث می‌گردد مالکیت و ذی‌حق بودن خریدار منتفی شود زیرا ابطال معامله آثار تملیک و تملک را مرتفع می‌سازد؛ لذا در این‌صورت چون بیع باطل اثری در تملک ندارد در صورت وجود عین و ابطال معامله بعدی به اعتبار باطل بودن منشأ مالکیت اولیه، عین مال قابل استرداد است. بنابراین، اتفاق‌نظر اعلام شده تأیید می‌شود.
نظر اتفاقی
فسخ و ابطال از حیث نتیجه، آثار متفاوتی دارند؛ چرا که فسخ ایقاعی است که اثر عقد را از بین می‌برد. نظر ارحج آن است که فسخ ازحین فسخ موثر و مقنن نیز نظر غالب را با استناد به مواد 454 و 455 قانون مدنی پذیرفته است. در ماده 455 کتابت شده: «اگر پس از عقد بیع مشتری تمام یا قسمتی از مبیع را متعلق حق غیر قرار دهد مثل این‌که نزد کسی رهن گذارد فسخ معامله موجب زوال حق شخص مزبور نخواهد شد مگر این‌که شرط خلاف شده باشد»، ولی بطلان در زمانی محقق است که عمل حقوقی مخالف مقررات قانونی و قانون، آن را فاقد اثرحقوقی می‌داند و اثر قهقرایی داشته چرا که عقد باطل اثری در تملک ندارد. بنابراین، در فسخ بیع، بیع به نحو صحیح محقق ولی در ابطال خلاف آن است. در پاسخ به فرض سوال چنان‌چه معامله فی‌مابین (الف) و (ب) باطل شود، چون بیع باطل اثری در تملک نداشته و اثر قهقرایی دارد لاجرم در صورت وجود عین، عین مال مسترد خواهد شد ولی اگر فسخ شود چون بیع اول صحیح بوده آثار بیع صحیح بر فسخ حمل و عین مال مسترد خواهد شد.