صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1380/09/10
برگزار شده توسط: استان خراسان رضوی/ شهر مشهد
موضوع
امکان استرداد دعوا پس از پایان مذاکرات
پرسش
در صورتی که دادگاه در جلسات مختلف، تصمیمات مقدماتی اتخاذ کرده باشد و سپس طرفین با یکدیگر سازش کنند و سازش با تمام جزییات آن تحقق یابد، آیا قبل از انشای گزارش اصلاحی (سازش نامه) خواهان حق استرداد دعوای خود را دارد یا خیر؟ چنان چه دعوای خود را مسترد کند تصمیم دادگاه در این مورد چیست؟
نظر هیئت عالی
در فرض سوال، پس از جلسات دادرسی، با تنظیم سازش نامه در دفترخانه اسناد رسمی و یا تنظیم سازش نامه عادی و ارایه آن به دادگاه و یا حصول سازش در جلسه دادرسی و تنظیم و امضای صورت مجلس سازش بین متداعیین، دادگاه برابر مواد 178 و بعد قانون آیین دادرسی مدنی، گزارش اصلاحی تنظیم و صادر می کند و این گزارش اصلاحی به صراحت ماده 184 قانون مذکور بین طرفین و وراث و قائم مقام قانونی متداعیین نافذ و معتبر و لازم الاجرا خواهد بود؛ در چنین صورتی، استرداد دعوا و رعایت مواد 107 و بعد قانون آیین دادرسی مدنی موضوعاً منتفی است. لکن اگر گزارش اصلاحی به شرح و ترتیب فوق الذکر به امضای طرفین دعوا و دادگاه نرسیده باشد، خواهان میتواند دعوای خود را کلاً مسترد کند و دادگاه هم برابر قسمت دوم بند (ج) ماده 107 قانون آیین دادرسی مدنی قرار سقوط دعوای خواهان را صادر می کند و این قرار واجد اعتبار امر مختومه است. هیچکدام از دو مورد فوق الذکر از موارد اشتباه قاضی نیست.
نظر اکثریت
خواهان، حق استرداد دعوا را ندارد و قاضی صادرکننده هم حق اعلام اشتباه را ندارد زیرا:
1. چون طرفین دعوا، موضوع را به سازش خاتمه داده اند پس یک توافق صورت گرفته و استرداد دعوا از ناحیه یک طرف (خواهان)، دلالت بر انصراف طرف دیگر ندارد زیرا سازش صورت گرفته دو طرفه بوده است و استرداد دعوا از ناحیه خواهان موجب وارد شدن خدشه به اراده خوانده، که بر آن اساس توافق کرده، می‌شود.
2. سازش به معنای صلح است و عقد صلح از عقود لازمه است لذا بعد از اینکه طبق مقررات، صلح صورت گرفت خواهان حق استرداد دعوا را ندارد.
3. با تحقق سازش چون در ضمن آن توافقات، تعهداتی به نفع خوانده صورت گرفته، خواهان بدون رضایت خوانده نمی تواند دعوا را مسترد کند زیرا تعهداتی که به نفع خوانده است تضییع می‌شود.
4. با حصول واقعی سازش، خواهان حق استرداد دعوا را ندارد و دادگاه باید گزارش اصلاحی صادر کند، زیرا دعوایی باقی نمانده است که خواهان حق استرداد آن را داشته باشد و چون در توافق طرفین، ماهیت قضیه حصول سازش و توافق اراده طرفین است و تنظیم گزارش اصلاحی یک مسأله شکلی است، لذا با حصول سازش بین طرفین، مفاد آن به استناد ماده 10 قانون مدنی لازم الاتباع است و تغییر در آن محتاج به اقاله یا حکم قانونی دیگری است.
5. همان طور که اگر طرفین دعوا در دفتر خانه با یکدیگر سازش کند دیگر نمی توانند از آن عدول کنند، بر همان اساس، چنان چه در دادگاه با یکدیگر توافقاتی انجام دهند و توافقات در صورت جلسه قید و به امضای طرفین برسد طرف دیگر یعنی خواهان نمی تواند از آن عدول کند و در نتیجه خواهان حق استرداد دعوا و انصراف از توافق را ندارد.
6. چون توافق حاصله بین طرفین صورت پذیرفته، با استرداد دعوا از ناحیه خواهان، خوانده اجبار پیدا می کند که توافق را به هم بزند که این امر مخالف اصل آزادی اراده است و خواهان حق استرداد دعوا را در چنین مواردی ندارد.
7. چون گزارش اصلاحی بر مبنای اراده طرفین صورت پذیرفته و دادگاه حکمی صادر نکرده که دچار اشتباه شده باشد و اعلام اشتباه از خصایص صدور حکم است نه از موارد صدور گزارش اصلاحی، در نتیجه قاضی حق اعلام اشتباه ندارد.
8. چون سازش نامه بین طرفین حاصل شده، مجدداً یکی از اصحاب دعوا نمی تواند دعوایی مخالف آن مطرح نماید در نتیجه سازش نامه از موارد امر مختومه است و چون سازش نامه نه رأی است و نه قرار؛ بنابراین قاضی حق اعلام اشتباه ندارد زیرا قاضی فقط در رأی یا قرار، حق اعلام اشتباه دارد و قانون در موارد سازش نامه چنین امری را مدنظر قرار نداده است.
9. سازش نامه به معنای ختم مذاکرات طرفین است و دادگاه پس از ختم مذاکرات باید تصمیم نهایی را اتخاذ کند که در این مورد چون طرفین سازش کرده اند دادگاه جز صدور گزارش اصلاحی وظیفه دیگری ندارد زیرا پس از ختم مذاکرات، به لحاظ منع قانونی، خواهان حق استرداد دعوای خود را ندارد.
نظر اقلیت
خواهان، در هر مرحله ای میتواند دعو ای خود را مسترد کند و قاضی صادرکننده گزارش اصلاحی هم حق اعلام اشتباه دارد زیرا:
1. چون گزارش اصلاحی، نه حکم است نه قرار و از طرفی در هر مرحله ایی خواهان میتواند دعوای خود را مسترد کند و چون صدور گزارش اصلاحی تابع تشریفات هم نیست خواهان میتواند دعوا خود را مسترد نماید.
2. چون سازش نامه تصمیمی است که دادگاه بر اساس توافق طرفین اتخاد می کند و در نتیجه یک تصمیم قضایی است که قاطع دعوا است لذا باید آن را قرار بدانیم و چون خواهان در هر مرحله ایی حق استرداد دعوا را دارد پس میتواند دعوای خود را مسترد کند و از طرفی چون در گزارش اصلاحی ممکن است مواردی خلاف شرع مورد تعهد طرفین قرار گیرد در نتیجه قاضی حق اعلام اشتباه دارد.
3. قاضی هر کجا پی به اشتباه ببرد میتواند اعلام اشتباه کند زیرا ممکن است در نوشتن اراده طرفین اشتباه کرده باشد و منعی جهت اعلام اشتباه قاضی وجود ندارد. قانون تصریح شده که قاضی به طور مطلق میتواند اعلام اشتباه کند.
4. چنان چه خواهان از دعوای خود به کلی صرف نظر کند میتواند دعوای خود را مسترد و بر طبق بند (ج) ماده 107 قانون آیین دادرسی مدنی، قرار سقوط دعوای خواهان را صادر کند و این امر خللی به حقوق خوانده وارد نمی کند در نتیجه خواهان میتواند به طور کلی از دعوای خود انصراف دهد.
5. اگر قاضی در استنباط اظهارات طرفین اشتباه کند و آن را مبنای گزارش قرار دهد که اساس گزارش است می توان اشتباه قاضی را پذیرفت.