مجازات اکراه دیگری به خودکشی

صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1398/11/06
برگزار شده توسط: استان یزد/ شهر یزد

موضوع

مجازات اکراه دیگری به خودکشی

پرسش

اکراه به خودکشی در قوانین جاری کشور مستوجب چه مجازاتی است؟

نظر هیئت عالی

با توجه به ماده 379 قانون مجازات اسلامی اکراه به قتل که موجب جنایت بر اکراه شونده گردد، مستوجب قصاص خواهد بود که البته در بیان فقهاء آمده اکراه مزبور باید شدید و غیرقابل تحمل باشد.

نظر اکثریت

با توجه به اینکه قانون گذار در ماده 375 قانون مجازات اسلامی حکم اکراه در قتل و در ماده 377 حکم اکراه در جنایت را بیان نموده است، لذا دلیلی نداشته که مجدداً در ماده 379 بحث اکراه را تکرار نماید، مگر اینکه بگوییم ماده 379 قانون مجازات اسلامی یک نوآوری در خصوص بیان مسأله اکراه در خودکشی می‌باشد. به طوری که این ماده صراحتاً در خصوص «اکراه دیگری به رفتاری که موجب جنایت بر اکراه شونده شود» تعیین تکلیف نموده و مجازات قصاص را برای اکراه کننده در نظر گرفته است، لذا موضوع سوال را هم که اکراه موجب خودکشی شده است، در بر می‌گیرد و بر این اساس «مکرِه» باید قصاص گردد و این از باب اقوی بودن سبب از مباشر است؛ چراکه ماده 379 مطلق «رفتار» و «جنایت» را آورده است. لازم به ذکر است که در خصوص اکراه به قتلِ دیگری، از آن جا که ترجیح نفس دیگر بر نفس خود قابل پذیرش نیست لذا اکراه در قتل پذیرفته نیست و اکراه شونده قصاص می‌شود ولی در اکراه به خودکشی، بر اثر اکراه، فرد خودش را می‌کشد و نفس دیگری را بر خود ترجیح نمی‌دهد بلکه بر اثر اکراه شدید ناچار به قتل نفس خود می‌گردد، به طوری که دیده شده در بعضی از موارد، مکرِه نوع قتل را به اختیار مکرَه می گذارد و او می‌بایست اجباراً یک نوع را انتخاب نماید و در نتیجه به طور مثال برای رهایی از قتل سخت تر از قبیل مثله شدن، خودکشی با قرص یا سم و... را انتخاب می‌کند به این امید که درد کمتری را تحمل نماید و یا نجات یابد؛ البته باید در نظر داشت که اکراه در خودکشی، باید شدید و غیرقابل تحمل باشد مثلاً ناشی از شکنجه و یا تهدید غیرقابل تحمل باشد. نظر اقلیت فقها نیز موید این موضوع است و به نظر می‌رسد که قانونگذار در تدوین ماده 379 از نظر این دسته از فقها تبعیت نموده است.

نظر اقلیت

ماده 375 قانون مجازات اسلامی ناظر به «اکراه در قتل» می‌باشد و همان طور که در اکراه در قتل، اعلام شده که مرتکب قصاص می‌شود و اکراه کننده به حبس ابد محکوم می‌شود و اکراه در قتل را نپذیرفته است، لذا اکراه در خودکشی هم که نوعی قتل (قتل نفس) محسوب می‌شود را دربر می‌گیرد. بنابراین موضوع سوال شامل ماده 375 می‌گردد و بدین جهت ماده 379 قانون مجازات اسلامی را می‌توان صرفاً ناظر به اکراه دیگری به سایر جنایات مادون نفس بر خودش دانست؛ چراکه اکراه کننده، اکراه شونده را به «سلب حیات» (قتل) تهدید می‌کند و خطری بزرگتر از سلب حیات وجود ندارد، لذا به استناد ماده 375،اکراه محقق نمی‌شود و مکرَه به عنوان تعزیر به حبس ابد محکوم و برای مکرِه نیز دیه‌ای متصور نمی‌باشد. نظریه اکثر فقها هم موید این نظر است که فقها اکراه در خودکشی را نپذیرفته و مباشر را مسئول می‌دانند.

نظر ابرازی

در فصل اکراه بر جنایت، قانونگذار به ترتیب جنایات را مشخص نموده بدین توضیح که ماده 375 اکراه در قتل و 377 اکراه در نقص عضو و ماده 379 اکراه در سایر جنایات (مادون نفس و نقص عضو)، پس موضوع بیشتر به ماده 375 شبیه هست تا 379؛ اما برای آنکه از عدم مجازات مکرِه که موجب خودکشی شده پرهیز نمود (از آنجا که خودکشی در قوانین ما جرم نیست) می‌توان بر اساس ذیل ماده 376 که مطلق بیان نموده «در صورتی‌که اکراه کننده به هر علت محکوم به حبس ابد نشود به مجازات معاون در قتل محکوم می‌شود»، وحدت ملاک گرفت و با تسری حکم اکراه در خودکشی به اکراه در قتل و اینکه شرایط قصاص فراهم نیست، شخص را «در حکم معاون در قتل» دانست.