صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1398/09/06
برگزار شده توسط: استان خراسان رضوی/ شهر قوچان
موضوع
محرومیت بستگان مادری از ارث دیه
پرسش
منظور از «بستگان مادری» در تبصره ماده 452 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 چه کسانی هستند؟ آیا شامل تمام بستگان و خویشاوندان منتسب به مادر می‌شود یا برخی از آنان را در برمی گیرد؟
نظر هیئت عالی
طبق ماده 862 قانون مدنی که ناظر بر تعیین طبقات ارث (طبقه وارثان) می‌باشد. بستگان مادری متوفی (مقتول) شامل برادران و خواهران متوفی و اولاد آنها در طبقه دوم و اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آنها در طبقه سوم جای دارند، به نظر می‌رسد قانونگذار در تبصره ذیل ماده 452 ق.م.اسلامی مصوب سال 92 اشخاص مذکور در بندهای 2 و 3 ماده 862 ق.م را که از طرف مادر با مقتول قرابت دارند، از مطالبه دیه به نسبت سهم الارثشان محروم نموده است.
نظر اکثریت
تبصره ماده 452 قانون مجازات اسلامی برگرفته از فقه امامیه است ودراین خصوص چهاردیدگاه وجود دارد.برخی معتقد به ارث بری تمام بستگان مادری هستند،برخی قائل به عدم ارث بری تمام بستگان مادری می‌باشند وبرخی دیگر عدم ارث بری را شامل کلاله امی وبرخی دیگر عدم ارث بری را علاوه بر کلاله امی شامل خواهران پدری نیز دانسته اند. با وجود این پیشینه فقهی و عمومیت و اطلاق عبارت «بستگان مادری» در تبصره یادشده شامل تمام اقوام و خویشاوندان منسوب به مادر می‌شود و اگر قانونگذار کلاله امی را مدنظر داشت می توان از عبارت «برادران و خواهران مادری» یا «کلاله امی» استفاده کند و فرض براین است که مقنن نسبت به اختلاف نظر موجود مطلع بوده است.
نظر اقلیت
به نظر می‌رسد که اولا مبنای این تبصره برگرفته از فقه و روایات موجود در این خصوص می‌باشد و مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب مسائل الشیعه شش روایت را در این رابطه نقل کرده است که تماما مربوط به برادران و خواهران مادری (کلاله امی) می‌شود ثانیا اینکه گفته شده که مصادیق مذکور در روایات از باب تمثیل بوده است نیاز به اثبات و دلیل دارد چرا که معصوم در مقام بیان عدم وارثین از ارث دیه بوده است و تنها این گروه (کلاله امی) را استثنا کرده است و می توانست به جای عبارت «الا الاخوه، الاخوات من الام» از عبارت «المتقرب بالام» (متقربین به مادر) استفاده می کرد ثالثا عموم و اطلاق مساله ای را می توان با عنایت به ادله خاص روایی تخصیص زد و این عدم ارث بری صرفا کلاله امی با عدالت قضایی نیز موافق است.رابعا قاعده و اصل ارث بردن تمام اقوام و خویشاوندان از ارث دیه می‌باشد و در رورایات نیز تنها «کلاله امی» استثنا شده اند و لذا نمی توان مفهوم استثنا را توسعه و گسترش داد و آن را شامل تمام بستگان مادری دانست چرا که در موارد خلاف قاعده و اصل باید به قدر متیقن که همان کلاله امی (برادران و خواهران مادری) می‌باشد اکتفا کرد.