مسئولیت کیفری افراد ناقص العقل

صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1400/02/21
برگزار شده توسط: استان بوشهر/ شهر بندر کنگان

موضوع

مسئولیت کیفری افراد ناقص العقل

پرسش

آیا افراد ناقص‌العقل (از نظر عقلی نه کاملاً سالم و نه کاملاً دیوانه) دارای مسئولیت کیفری می‌باشند؟

نظر هیئت عالی

تشخیص موضوع در فرض مطروحه با لحاظ شرایط مقرر در ماده 149 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 (اختلال روانی به نحوی که فاقد اراده یا قوه تمییز باشد) با متخصصین (پزشکان قانونی یا کارشناسان رسمی دارای صلاحیت مربوط) است و قاضی باید مطابق نظر تخصصی ایشان رفتار کند.

نظر اتفاقی

در حقوق کیفری، افراد از نظر عقلی به سه دسته تقسیم می‌گردند: عاقل، دیوانه و دسته سوم افرادی هستند که از یک طرف در تعریف مجنون موضوع ماده 149 قانون مجازات اسلامی قرار نمی‌گیرند و از طرف دیگر متعارفان عاقل هم نیستند. سن عقلی این افراد کمتر از سن جسمی آن‌ها بوده که در فقه معتوه نام دارند. در کتب فقهی «عته» معادل و مصداق نقیصه عقلی و کلمه معتوه که در کتب مختلف فقهی به کار رفته است اسم مفعول از کلمه «عته» می‌باشد. «عته» در لغت به معنای عدم تشخیص و تمیز، عدم درک و نادانی آماده است و در اصطلاح فقهی حالتی است که شخص به رغم آن که عرفاً دیوانه تلقی نمی‌شود، به واسطه خلقت ناقص عقل، امر و نهی و حسن و قبح را نمی‌فهمد. در روایت صحیه ای از امام صادق (ع) صراحتاً عنوان معتوه به کار رفته است و در این روایت معتوه هم سنگ مجنون دانسته شده است؛ نتیجتاً اولاً؛ با عنایت به ماده 140 قانون فوق‌الذکر که شرط مسئولیت کیفری را داشتن عقل عنوان داشته، معتوه که ناقص‌العقل است در صورت ارتکاب جرم، فاقد مسئولیت کیفری است. ثانیاً؛ شخص ناقص‌العقل فاقد ادراک و قدرت تمیز بوده و به دلیل این نقص اهلیت جزایی وی مخدوش است. ثالثاً؛ اگرچه قانونگذار صراحتاً در این خصوص تعیین تکلیف ننموده اما با توجه به استدلال بند اول و دوم و رجوع به منابع معتبر فقهی که در فوق اشاره شد، این اشخاص فاقد مسئولیت کیفری می‌باشند.