صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1397/04/14
برگزار شده توسط: استان مازندران/ شهر محمود آباد
موضوع
تبادل لوایح در تجدیدنظر خواهی از آرای شورای حل اختلاف
پرسش
در تجدیدنظر خواهی از آرای شورای حل اختلاف، تبادل لوایح جزو اصول محسوب میشود یا جزو تشریفات است؟
نظر هیئت عالی
با توجه به تبصره ی 1 ماده ی 18 قانون شورای حل اختلاف حق دفاع از اصول دادرسی است و تبادل لوایح که مبتنی براصل تناظر می‌باشد، از مصادیق پذیرش و اعمال حق دفاع است و برابر ماده ی 18 قانون شورای حل اختلاف و ماده 346 قانون آئین دادرسی مدنی باید لوایح انجام شود وچون ناظر بر دفاع یا حق اعتراض می‌باشد، پس در ماهیت امر تأثیر دارد و در نتیجه جزو اصول محسوب میشود.
نظر اکثریت
اکثریت قضات حاضر در نشست قضایی بیان داشته اند تبادل لوایح جزو اصول محسوب میشود. مهمترین استدلالهای این گروه عبارتست از:
1- مواد 18 و 19 قانون شورای حل اختلاف از نظر نحوه نگارش ایراد دارد؛ زیرا اصول و قواعد را در کنار هم آورده است در حالی که قواعد معمولا مبتنی بر اصول هستند نه آنکه یکی باشند؛ در واقع بیشتر قواعد مبتنی بر اصول هستند و برخی از قواعد صرفا ناظر بر تشریفات هستند و از اصول خاصی تبعیت نمی کنند؛ در نتیجه اوردن اصول و قواعد در کنار هم ایراد دارد.
2- حتما جزو اصول است. جزو حق دفاع است و در این موارد اگر تبادل لوایح صورت نگیرد پرونده باید به شورای حل اختلاف برگشت کند.
3- این مورد از مصادیق اصل تناظر است. بر اساس این اصل هر یک از اصحاب دعوا باید علاوه بر اینکه فرصت و امکان مور مناقشه قراردادن ادعاها، ادله و استدلالات رقیب را داشته باشد باید فرصت و امکان طرح ادعاها، ادله و استدلالات رقیب را داشته باشد. این مورد شبیه است به پاسخ به دلایل تجدیدنظرخواه. اگر پاسخ به دلایل تجدیدنظرخواه، جزو دفاع باشد، این مورد هم جزو دفاع محسوب میشود در نتیجه جزو اصول است.
4- ماه 346 قانون آیین دادرسی مدنی، ناظر بر حق دفاع است. این ماده مقرر می دارد: مدیر دفتر دادگاه بدوی ظرف دو روز از تاریخ وصول دادخواست و ضمائم آن و یا پس از رفع نقص، یک نسخه از دادخواست و‌پیوست‌های آن را برای طرف دعوا می‌فرستد که ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ پاسخ دهد، پس از انقضای مهلت یادشده اعم از این که پاسخی رسیده یا‌نرسیده باشد، پرونده را به‌مرجع تجدیدنظر می‌فرستد.
5- باید دیده شود تبادل لوایح در ماهیت پرونده چقدر تاثیر دارد. اگر تاثیر چندانی ندارد جزو تشریفات اما اگر موثر است جزو اصول است. اما باید گفت تبادل لوایح از آنجایی که ناظر بر دفاع یا حق اعتراض است در ماهیت امر تاثیر دارد در نتیجه جزو اصول باید دانسته شود.
6- فلسفه شورای حل اختلاف کاهش تشریفات آیین دادرسی مدنی و در واقع تشریفات زدایی است؛ به نظر می‌رسد بر این اساس در موارد تردید که موردی جزو اصول است یا تشریفات باید بگوییم جزو اصول است.
نظر اقلیت
قضاتی که معتقدند تبادل لوایح جزو تشریفات است استدلالی بدین شرح دارند:
1- فلسفه شورای حل اختلاف، تسریع در رسیدگی‌ها است؛ اگر این مورد را جزو اصول بدانیم و در نتیجه دادگاه آن را برگشت دهد، این موارد موجب کند شدن روند رسیدگی در دادگاه میشود. در مواد 18 و 19 قانون شورای حل اختلاف نیز این مورد جزو اصول دانسته نشده است.
2- این مورد جزو حق دفاع نیست؛ زیرا حق دفاع قبلا به طرفین ابلاغ شده است. حق دفاع، مربوط به مرحله دادرسی است؛ پس از آنکه رای صادر شده است دیگر حق دفاع معنی ندارد.
3- اصول آیین دادرسی مدنی عمدتاً از اصول قانون اساسی گرفته شده‌اند و از اصول آمره دادرسی‌اند و توافق برخلاف آنها موثر نیست و کسی حق نقض آنها را ندارد. مهمترین اصول آیین دادرسی مدنی عبارتند از: اصل صدور حکم به صورت مستدل (بند 4 ماده 296 آیین دادرسی مدنی)؛ اصل دادرسی با درخواست متداعیین (ماده 2 قانون آیین دادرسی مدنی)؛ اصل اعتبار امر مختوم؛ اصل حق استفاده از وکیل؛ اصل استقلال قاضی؛ اصل تنازعی بودن دعاوی مدنی. همانطورکه مشاهده میشود جنس اصول با آنچه که مربوط به تبادل لوایح است متفاوت است. یعنی قواعد مربوط به تبادل لوایح را باید قواعد تابع اصول انست نه آنکه خودش یک اصل باشد. تاکنون در آثار علمی در مورد آیین دادرسی مدنی، از اصل تبادل لوایح سخن گفته نشده است.