صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1396/08/01
برگزار شده توسط: استان اصفهان/ شهر نجف آباد
موضوع
اعمال ماده 442 قانون آیین دادرسی کیفری در مجازات حبس ابد
پرسش
آیا امکان اعمال ماده 442 قانون آیین دادرسی کیفری در مجازات حبس ابد وجود دارد؟
نظر هیئت عالی
نظریه اکثریت مستدل می‌باشد ضمن اینکه از مفاد رای وحدت رویه شماره 764- 1396/8/9 هیات عمومی دیوان عالی کشور نیز درستی عقیده اکثریت قابل استنباط است.
نظر اکثریت
امکان اعمال ماده 442 قانون آیین دادرسی کیفری در محکومیت به حبس ابد وجود ندارد، چرا که اولاً مفاد رای وحدت رویه شماره756 دیوان عالی کشور راجع به امکان اعمال ماده 442 در مجازات‌های قابل فرجام، هیچ دلالتی بر امکان اعمال ماده 442 در خصوص مجازات حبس ابد ندارد. مفاد رای وحدت رویه صرفاً در خصوص محل نزاع لازم‌الاجراست و اصل تفکیک قوا، استقلال قضایی و فقدان خصیصه الزام‌آوری رای یک شعبه برای شعبه دیگر در نظام حقوقی رومی ژرمن و اسلام اقتضای آن دارد که آرایی که رای وحدت رویه آنها را تایید می‌کند، فقط در محل موضوع رای وحدت رویه که در هیأت عمومی دیوان عالی کشور راجع به آن بحث شده الزام‌آور باشد.
ثانیاً ماده 442 قانون آیین دادرسی کیفری از عبارت «تا یک چهارم مجازات تعیین شده را کسر می‌نماید» استفاده نموده که این موارد حاکی از آن است که دادگاه در اعمال ماده 442 مجاز به تقلیل است و امکان تبدیل را ندارد. با مداقه در نصوص قانونی مشخص می‌شود در جایی که مجازات دائمی و مادام‌العمر مقید به غایت می‌شود از نظر قانونگذار تبدیل اتفاق افتاده و نه تقلیل. برای مثال ماده 37 قانون مجازات اسلامی در بحث تخفیف انفصال دائم به موقت از عبارت تبدیل استفاده نموده است. نمی‌توان گفت که این استعمال مجاز بوده یا ناشی از سهو بوده است، چرا که مقنن در این ماده به تمایز تقلیل و تبدیل نظر داشته و تاکید بر آن داشته که حبس قابل تبدیل نباشد.
ثالثاً در فرض پذیرش امکان اعمال ماده 442 در مجازات حبس ابد مشخص نیست که حبس ابد در فرض تقلیل به چه میزان تقلیل یابد و مدت آن چند سال است که قاضی بتواند تا یک چهارم آن را کسر نماید. بدون غایت بودن خصیصه ذات حبس ابد است و نمی‌توان با قیاس برای حبس ابد غایت مشخص کرد و چون این حبس غایت ندارد به تبع مبنای احتساب یک‌چهارم وجود ندارد.
رابعاً تعزیری بودن حبس ابد هم خود محل نزاع است، به فرض هم که حبس ابد تعزیری محسوب شود، قرائنی در قانون مجازات اسلامی وجود دارد که حبس ابد در درجه‌بندی نبوده و نمی‌توان گفت حبس ابد درجه یک است؛ به عنوان مثال بندهای الف و ب ماده 25 قانون مجازات اسلامی و بند الف ماده 122 و ماده 127 قانون مجازات اسلامی حبس ابد را از حبس درجه یک جدا کرده است.
نظر اقلیت
امکان اعمال ماده 442 قانون آیین دادرسی کیفری در مجازات حبس ابد هست چون:
اولاً رای وحدت رویه در تایید رای صادره از شعبه اول دادگاه انقلاب اصفهان صادر گردیده است و تلویحاً امکان اعمال ماده 442 در حبس ابد را پذیرفته است.
ثانیاً ماده 442 یک تاسیس ارفاقی است و تفسیر به نفع متهم اقتضا دارد امکان اعمال آن در حبس ابد وجود داشته باشد.
ثالثاً می‌توان قرائنی را به دست آورد که با آن میزان تخفیف در حبس ابد را محاسبه کرد. برای مثال ماده واحده راجع به آزادی مشروط زندانیان مصوب 1337 برای استفاده از آزادی مشروط در جنحه حداقل 3 ماه و در جنایت گذشت دو سوم مجازات را شرط می‌دانست. این ماده واحده مقرر می‌داشت که محکومین به حبس و بعد از گذشت 12 سال می‌توانند از آزادی مشروط استفاده کنند. با این قرینه دو سوم حبس ابد 12 سال و سه سوم آن 18 سال است.
یا ماده 38 قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر که در مقام بیان تجویز تخفیف تا نصف حداقل مجازات است، تخفیف را در حبس ابد تبدیل آن به 15 سال می‌دانند. پس کل آن سی سال است و یک چهارم آن قابل احتساب است. بند 3 ماده 24 آیین نامه کمیسیون عفو و نیز تخفیف در حبس ابد را مستلزم تبدیل آن به 15 سال می‌داند.