صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1386/07/04
برگزار شده توسط: استان ایلام/ شهر ایلام
موضوع
مسئولیت پیمانکار در صورت احراز شرایط علیت و نسبیت
پرسش
مالک ساختمانی به عنوان کارفرما طی قرارداد کتبی احداث ساختمان را به پیمانکار می‌سپارد و در قرارداد تصریح می‌شود تهیه وسایل و لوازم کار به عهده پیمانکار است. 1- اگر برای کارگری در آن جا حادثه‌ای به وجود آید و او فوت شود چه کسی مسئولیت دارد؟ 2- چنان‌چه در قرارداد شرط شود در صورت وقوع این حوادث کارفرما مسئولیتی ندارد آیا این شرط موجب معافیت کارفرما از مسئولیت می‌شود؟
نظر هیئت عالی
به طور کلی در سوانح ناشی از کار که در اثر عدم رعایت ضوابط و مقررات ایمنی صورت می‌گیرد، مسئول کارگاه، مسئولیت حادثه را به عهده دارد. چنان‌چه اجرای ساختمان مطابق پیمان‌نامه به پیمانکار واگذار شده باشد، مسئولیت ناشی از عدم رعایت ضوابط و مقررات ایمنی در حدود پیمان و قرارداد، به عهده پیمانکار که مسئول کارگاه است خواهد بود. با این ترتیب، چنان‌چه در قرارداد شرط شود که در صورت وقوع سوانح و حوادث کارفرما مسئولیت ندارد، شرط مذکور نافذ و قابل پذیرش است و علی‌الاصول پیمانکار مسئول حوادث ناشی از اجرای پیمان خود خواهد بود و نظر اکثریت مورد تأیید است.
نظر اکثریت
با توجه به ماده 13 قانون کار و خصوصاً عبارت پایانی آن ماده که «تمامی مقررات این قانون را در مورد کارکنان خود اعمال کنند» و این مقررات اعم از تهیه وسایل، لوازم کار و وسایل ایمنی و حفاظتی و بهداشتی است و نظر به این‌که در تبصره 1 ماده مذکور صرفاً تکلیفی برای کارفرما جهت پرداخت بدهی کارگران از محل مطالبات پیمانکار می‌باشد نه از قبل و ذمّه خود کارفرما و با توجه به تعریف ماده 3 قانون کار که بیان می‌دارد: کارفرما شخصی است که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل حق‌السعی کار می‌کند به نوعی در فرض سوال، پیمانکار، کارفرما محسوب می‌شود و رابطه‌ی وی با کارگران رابطه‌ی کاری است که نسبت به کارگران، کارفرما محسوب می‌شود. از طرفی اصول و مقررات حاکم بر مسئولیت نیز بین عمل مرتکب و نتیجه مجرمانه وی با ایراد خسارت مالی وجود رابطه علیت بی‌واسطه را لازم می‌دانند. بنابراین، در موضوع سوال در هر صورت تنها پیمانکار است که می‌تواند مقصر شناخته شود نه کارفرما، چرا که رابطه مستقیمی نمی‌توان بین نتیجه و کارفرما برقرار کرد و مسئول دانستن وی با وجود پیمانکار خلاف اصل شخصی بودن مجازات‌هاست و این‌که در مقررات قانون کار جنبه‌های حمایتی از کارگر بیشتر از کارفرماست، این موضوع توجیهی برای مسئول دانستن کارفرما با وجود پیمانکاری که استخدام کارگر و پرداخت حقوق و مزایای وی از سوی او صورت می‌گیرد نیست و حتی در ماده 3 قانون کار، اگرچه کارفرما مسئول تعهدات نمایندگان خود را دانسته اما مسئول ایراد خسارات یا جرایم ارتکابی توسط نمایندگان نسبت به کارگران نیست. ضمن این‌که در مواد 85 و 91 قانون مذکور، در کنار اصطلاح کارفرما مسئول واحدها (که همان رئیس کارگاه و غیره می‌باشند) نیز آمده است و با حرف (یا) جدا شده است که یای عطف یا ترادف نمی‌تواند باشد بلکه به نظر یای تمایز محسوب می‌شود و هر کدام در صورت احراز شرایط علیت و تسبیب مسئول عمل خود هستند. علی هذا در هر دو فرض سوال، پیمانکار مسئولیت دارد.
نظر اقلیت
گروه اول: در هر دو فرض سوال به جهت جنبه‌های حمایتی قانون کار از کارگر و این‌که در بیشتر مواد قانونی بحث از کارفرما به میان آمده نه پیمانکار و این کارفرماست که باید تمامی مقررات قانونی را در مورد کارگران رعایت کند حتی اگر توسط فردی دیگر مانند پیمانکار به کار گرفته شده باشند، کارفرما در هر صورت مسئولیت دارد و مسئولیتی متوجه پیمانکار نیست و شرط نیز خلاف قانون و شرع است و باطل است.
گروه دوم: در فرض سوال اول کارفرما با توجه به استدلال فوق در هر صورت مسئولیت دارد لیکن در فرض سوال دوم چون کارفرما شرطی را در قرارداد آورده که به نظر برخلاف قانون و شرع نیست بلکه مسئول بودن پیمانکار را به وی گوشزد کرده و در واقع وی را مکلف به رعایت تمامی مقررات قانون کار در مورد کارگران خود کرده در شرط موجود معافیت کارفرما از مسئولیت می‌شود و مسئولیت متوجه پیمانکار است.