صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1397/09/14
برگزار شده توسط: استان خراسان رضوی/ شهر مشهد
موضوع
پرداخت دیه از بیت المال در صورت اعسار عاقله مسئول
پرسش
در پرونده هایی که عاقله در حکم دادگاه مسئول پرداخت دیه می‌باشد، نحوه شناسایی عاقله و تقسیم وجه در میان آنان چگونه است؟ در مواردی که در رأی دادگاه پدر و پسر به عنوان عاقله مشخص شده است، در صورتی که عاقله (پدر و پسر) تمکن مالی جهت پرداخت دیه را نداشته باشند آیا می توان به برادر مرتکب که در طبقه دوم از طبقات ارث است به عنوان عاقله مراجعه کرد؟
نظر هیئت عالی
از نحوه بیان ماده 468 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در مورد معرفی عاقله معلوم است که مسئولیت عاقله در مقابل تعلق ارث قرار گرفته است؛ زیرا قانونگذار در این مورد گفته است؛ همه کسانی که در زمان فوت می‌توانند ارث ببرند، به طور مساوی مکلف به پرداخت دیه هستند.با این وصف با وجود عاقله ارث بر نوبت به سایر طبقات نمی رسد و در صورت اعسار عاقله مسئول، برابر ماده 470 قانون مرقوم دیه از بیت المال پرداخت می‌شود. این نظریه به شماره 7/96/982 مورخ 1396/4/31 اداره کل حقوقی قوه قضاییه مستظهر نظریه اکثریت همکاران می‌باشد و مورد تأیید اعضای هیأت عالی نشست های قضایی است.
نظر اکثریت
در خصوص تعریف عاقله در ماده 468 قانون مجازات اسلامی به صراحت اعلام گردیده که عاقله عبارتست از پدر، پسر، بستگان ذکور نسبی پدری و مادری با پدری به ترتیب طبقات ارث، نحوه تقسیم دیه نیز عاقله به طور مساوی مسئول پرداخت دیه می‌باشند. در خصوص اینکه با وجود طبقه اول آیا می توان به سراغ اموال طبقه دوم به عنوان عاقله رفت با عنایت به اینکه در ماده 468 قانون مجازات اسلامی به صراحت اعلام گردیده عاقله به ترتیب طبقات ارث مسئول پرداخت دیه می‌باشند و نظر به اینکه مسئولیت عاقله یک مسئولیت استثنائی می‌باشد و در موارد استثناء باید به قدر متقین اکتفاء نمود لذا در مواردی که پدر و پسر به عنوان عاقله مرتکب مسئول پرداخت دیه می‌باشند و به دلیل عدم تمکن مالی قادر به پرداخت دیه نمی‌باشند نمی توان دیه را از اموال برادر مرتکب به عنوان عاقله وصول نمود و در این حالت مطابق ماده 470 قانون مجازات اسلامی دیه از اموال خود مرتکب وصول خواهد شد در صورت عدم تمکن مالی مرتکب، دیه از بیت المال پرداخت خواهد شد.
نظر اقلیت
با عنایت به اینکه در ماده 468 صراحت دارد که به ترتیب طبقات ارث عاقله مسئول پرداخت دیه می‌باشند لذا در فرضی که پدر و پسر در طبقه اول به عنوان عاقله مسئول پرداخت دیه می‌باشند و تمکن مالی ندارند لذا باید به برادر مرتکب که در طبقه دوم می‌باشد مراجعه و دیه از اموال وی وصول گردد.