صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1400/11/24
برگزار شده توسط: استان همدان/ شهر همدان
موضوع
بررسی درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی توسط رئیس مجتمع یا قاضی شعبه
پرسش
با توجه به اینکه در ماده 5 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 در خصوص معافیت دائم یا موقت طرفین دعوی آمده است: «دادگاه می‌تواند پس از احراز مراتب و با توجه به اوضاع و احوال ایشان را... معاف نماید» و با توجه به دو قید 1- دادگاه و 2- احراز شرایط و اوضاع و احوال، پاسخ فرمایید:
آیا رئیس مجتمع خانواده الزاماً باید پرونده - با درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی و غیره - را به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع دهد و قاضی شعبه (به عنوان دادگاه) با بررسی شرایط نسبت به معافیت نامبرده اقدام کند و یا اینکه رئیس مجتمع می‌تواند شخصاً به عنوان مقام قضایی با بررسی شرایط، دستور معافیت خواهان از پرداخت هزینه دادرسی را صادر نماید؟ در صورت اخیر آیا لازم است مجدداً در شعبه دادگاه معافیت فرد بر اساس ماده 5 ق.ح.خ صادر شود یا دستور فوق‌الذکر کافی است؟
نظر هیات عالی
مطابق ماده 5 قانون حمایت خانواده و ماده 5 آیین‌نامه اجرایی آن، در صورتی که رئیس مجتمع قضایی خانواده، دادرس دادگاه باشد، با توجه به اینکه ابلاغ دادرسی وی ناظر به شعبه خاصی نیست؛ بنابراین می‌تواند شخصاً به عنوان دادرس دادگاه با بررسی شرایط خواهان، در خصوص معافیت دائم یا موقت وی از پرداخت هزینه دادرسی، اتخاذ تصمیم نماید.
نظر اکثریت
برای احراز معافیت و عدم تمکن مالی و یا تمکن مالی اصحاب دعوی موضوع ماده 5 قانون حمایت خانواده مصوب سال 1391 نیاز به تعیین وقت رسیدگی و دعوت از طرفین و استماع شهادت شهود اصحاب دعوی نمی‌باشد. معافیت‌های قانونی، پرداخت هزینه دادرسی و حق‌الزحمه کارشناسی و حق‌الزحمه داوری و سایر هزینه‌ها موضوع ماده 5 قانون مذکور با توجه به تصریح قانون‌گذار احراز آن را بر عهده مقام قضایی گذاشته است و خارج از شمول مقررات اعسار است و نیازمند تشریفات نمی‌باشد و منظور قانون‌گذار از لفظ دادگاه در ماده مذکور همان دادرس دادگاه به معنای مطلق کلمه می‌باشد و به معنای رئیس دادگستری یا رئیس مجتمع قضایی مربوطه نمی‌باشد؛ بنابراین به موجب ماده مذکور رئیس مجتمع و یا رئیس دادگستری شهرستان اختیاری جهت صدور دستور معافیت از پرداخت هزینه دادرسی یا کارشناسی یا داوری را ندارد؛ مگر اینکه رسیدگی به پرونده را به شعبه تحت تصدی خودش ارجاع کند و خودش به عنوان دادرس دادگاه بخواهد به پرونده رسیدگی کند و در راستای ماده 5 قانون مذکور اتخاذ تصمیم نماید و اگر رئیس مجتمع یا رئیس دادگستری ضمن ارجاع پرونده به شعبه‌ای از شعب محاکم، دستور معافیت از پرداخت هزینه دادرسی را صادر کند، برای دادرس شعبه مرجوع‌الیه لازم‌الاتباع نبوده و دادرس دادگاه خود در خصوص درخواست خواهان باید طی صورت‌جلسه‌ای تصمیم مقتضی اتخاذ نماید.
نظر اقلیت
برای احراز معافیت و عدم تمکن مالی اصحاب دعوی موضوع ماده 5 قانون حمایت خانواده مصوب سال 1391 در صورت درخواست اصحاب دعوی، از شمول مقررات اعسار خارج است و نیاز به هیچ‌گونه تشریفاتی ندارد؛ یعنی نیاز به تعیین وقت رسیدگی و دعوت از طرفین و استماع اظهارات شهود طرفین نمی‌باشد؛ و منظور قانون‌گذار از لفظ دادگاه همان دادرس دادگاه است و رئیس دادگستری و یا رئیس مجتمع قضایی اختیاری در این خصوص ندارد؛ مگر اینکه رسیدگی به پرونده را به شعبه تحت تصدی خودش ارجاع کند و سپس به عنوان دادرس شعبه بخواهد رسیدگی کند؛ ولی در مواردی که نظر دادگاه بر عدم پذیرش درخواست معافیت و تمکن مالی اصحاب دعوی است؛ دادگاه باید نسبت به تعیین وقت رسیدگی و دعوت از طرفین و استماع اظهارات شهود اقدام نماید و در خصوص رد درخواست معافیت از پرداخت هزینه دادرسی مبادرت به صدور رای می‌نماید و رای به طرفین نیز ابلاغ گردد.