صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1397/03/24
برگزار شده توسط: استان گلستان/ شهر گرگان
موضوع
جواز ورود دادسرا در بحث دفاع مشروع و مخدوش نمودن ادله شاکی با تقاضای جرح و تعدیل شهود
پرسش
با توجه به اینکه در شماری از پرونده های قضایی با موضوعاتی امثال ایراد صدمات بدنی عمدی، گروهی از متهمین و اطراف پرونده به بحث دفاع مشروع استناد نموده و در پی رفع اتهام از خویش می‌باشند، سوال آن است که آیا دادسرا خواهد توانست به بحث دفاع مشروع ماهیتاً ورود نموده و تصمیم شایسته اتخاذ نماید یا آنکه بررسی موضوع در شان دادگاه بوده و می بایست در زمان صدور رای اقدامات لازم در این خصوص صورت پذیرد و همچنین مطلب دیگر آنکه گروهی از وکلا و اصحاب پرونده نیز تقاضای جرح و تعدیل شهود تعرفه شده را دارند و از این طریق به دنبال مخدوش نمودن ادله شاکی می‌باشند. سوال آنکه آیا شعب تحقیق دادسرا خواهند توانست اقدامات لازم در این خصوص را به عمل آورند یا این امر نیز بایستی در دادگاه بررسی گردد؟
نظر هیئت عالی
نظر به اینکه دفاع مشروع از عوامل زائل کننده عنصر قانونی جرم است مفروض بر احراز آن می توان به عدم وقوع جرم اظهار عقیده کرد، نتیجتاً منعی برای ورود دادسرا وجود ندارد؛ در شهادت شرعی که طبق ماده 161 قانون مجازات اسلامی دارای موضوعیت است و می‌تواند مستند حکم دادگاه قرار بگیرد، جرح و تعدیل شاهد مطرح است و دادسرا صرفاً به جمع آوری ادله علیه و له متهم می پردازد و در این مورد تکلیفی ندارد.
نظر اکثریت
ابتدا باید دید که منظور از شاهد و گواه در دادسرا چیست؟ آیا منظور شاهد شرعی با همان شرایط و ویژگیهای مندرج در قانون است یا خیر؟ اگر قائل شدیم که در دادسرا و در پرونده ای می بایست شاهد شرعی اقامه شهادت نماید قطعاً همان شرایط موضوع ماده 177 قانون مجازات اسلامی لازم است و چون به نص صریح ماده 193 قانون مار الذکر، جرح شاهد می بایست در دادگاه صورت گیرد، دادسرا صرفاً می‌تواند اظهارات را جمع آوری و جهت اتخاذ تصمیم به دادگاه ارسال نماید و خود راساً نمی تواند ورود ماهیتی نماید. لیکن واضح است که در دادسرا اظهارات افراد نه بعنوان شاهد شرعی بلکه بعنوان مطلع اخذ می‌گردد که با این وصف شروط مندرج در ماده 193 قانون مجازات اسلامی موضوعاً منتفی و به تبع آن جرح شاهد نیز دیگر مفهومی نخواهد داشت، زیرا در دادسرا و به استناد ماده 211 قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس می‌تواند در صورتیکه شاهد واجد شرایط شهادت نباشد، اظهارات او را برای اطلاع بیشتر استماع کند تا در کنار سایر ادله موجود در پرونده برای دادسرا اقناع وجدانی بر تحقق بزه حاصل گردد. و اما در خصوص دفاع مشروع نیز باید قائل شد که دادسرا می‌تواند در خصوص شرایط، اوضاع و احوال مندرج در ماده 156 قانون مجازات اسلامی و احراز مشروع بودن دفاع ورود ماهیتی نماید، زیرا اولاً؛ در قوانین موضوعه هیچ نص صریحی وجود ندارد که دادسرا نمی تواند ورود ماهیتی به موضوع نماید. ثانیاً؛ دفاع مشروع از جمله عوامل موجه جرم است که با بررسی اوضاع و احوال و شرایط آن می توان به این نتیجه رسید که این عملی که مثلاً از ناحیه متهم صورت گرفته است دفاع مشروع بوده پس جرمی واقع نشده است و بررسی اینکه این عمل جرم است یا خیر از شئون دادسرا است. نظریه مشورتی شماره 1147/7- 1387/02/28 اداره حقوقی قوه قضائیه نیز موید همین موضوع است و از طرفی حق شاکی نیز در پرونده محفوظ می ماند، زیرا وی حق اعتراض به قرار را خواهد داشت.
نظر اقلیت
با توجه به نص صریح ماده 193 قانون مجازات اسلامی جرح شاهد در دادگاه صورت می‌گیرد زیرا در این ماده آمده است: «دادگاه مکلف است به موضوع جرح رسیدگی و اتخاذ تصمیم کند». لذا دادسرا صرفاً اظهارات ایشان را جمع آوری و جهت اتخاذ تصمیم و ورود ماهیتی به موضوع، پرونده را به دادگاه ارسال می‌نماید. دادسرا نمی تواند راساً موضوع را رسیدگی و شاهد را جرح کند، زیرا شان دادسرا صرفاً جمع آوری ادله است و اما در خصوص دفاع مشروع نیز باید قائل شد که بررسی اوضاع، شرایط و ارکان آن از شئون دادگاه است و دادسرا نمی تواند ورود در ماهیت آن نماید؛ زیرا در ماده 156 قانون مجازات اسلامی آمده است: «در صورت اجتماع شرایط، فرد مجازات نمی شود.» و اظهارنظر در خصوص اینکه این فرد باید مجازات شود یا خیر در صلاحیت دادگاه است. دادسرا صرفاً به این موضوع رسیدگی می کند که جرمی واقع شده است یا خیر و اگر قائل شد که متهم مثلاً مرتکب جرم شده است ولو در مقام دفاع مشروع باید صرفاً اظهارات وی اخذ و برای احراز شروط و ارکان و ورود در ماهیت آن، موضوع را به دادگاه محول نماید تا دادگاه پس از بررسی اظهارنظر کند که این فرد قابل مجازات می‌باشد یا خیر.