صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1394/02/01
برگزار شده توسط: استان اصفهان/ شهر شهرضا
موضوع
مسئولیت در پرداخت دیه به میزان تأثیر تقصیر مرتکبان حادثه
پرسش
در پرونده مربوط به حادثه ناشی از بی احتیاطی حین انجام کار، دادگاه براساس کیفرخواست و برمبنای نظر هیأت سه نفره کارشناسی با تعیین درصد تقصیر برای شخص (الف) به میزان 20%، شخص (ب) به میزان 30% و شخص (ج) به میزان 50%، هرکدام را برمبنای درصدهای تعیین شده محکوم به پرداخت دیه درحق شاکی می‌نماید. شخص الف و ب و همچنین شاکی نسبت به رأی دادگاه اعتراض نکرده و رأی نسبت به ایشان قطعی شده است.شخص (ج) اقدام به تجدیدنظرخواهی می کند و مرجع تجدیدنظر نیز مبادرت به صدور قرار ارجاع امر به هیأت پنج‌نفره کارشناسی می‌نماید. براساس نظریه هیأت مزبور درصد تقصیر تجدیدنظرخواه (شخص ج) به 20% تقلیل یافته و دادگاه تجدیدنظر نیز بر این مبنا تنها نسبت به همین میزان شخص (ج) را مسئول دانسته و نسبت به مازاد، رأی دادگاه بدوی را نقض می‌نماید. شاکی در مرحله اجرای حکم با توجه به تصمیم دادگاه تجدیدنظر و با این استدلال که 30 درصدی که رأی بدوی نقض شده، موضوع حق وی بوده و می‌بایستی از دیگر محکومان وصول شود، درخواست مطالبه حق می‌کند و پرونده برای رفع ابهام به دادگاه ارسال می‌شود. تکلیف مرجع صادرکننده رأی بدوی چیست؟
نظر هیئت عالی
مفروغ از ماهیت رأی فی الحال اجرای احکام مواجه با رأی قطعی لازم الاجراء می‌باشد و شعبه بدوی و تجدید نظر با فرض سوال مواجه با تکلیفی نیستند؛ مع الوصف در مقام جری تشریفات نقض حکم صادره باید به ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری تمسک ورزید.
نظر اتفاقی
با توجه به اینکه آراء صادره قطعی بوده و قاعده فراغ از دادرسی نسبت به مرجع بدوی حاکمیت دارد، امکان تغییر در میزان محکومیت اشخاصی که دادنامه نسبت به آنها در دادگاه بدوی قطعیت یافته، وجود ندارد.
پیرامون اصل موضوع و چگونگی اتخاذ تصمیم دادگاه بدوی و دادگاه تجدیدنظر دو دیدگاه مطرح می‌باشد:
الف) مبنای صدور رأی از ناحیه دادگاه بدوی صحیح بوده چراکه در بحث تعدد اسباب چنانچه دو یا چند عامل به نحو سبب و درطول یکدیگر دخالت داشته باشند ضمان متوجه سبب مقدم در تأثیر است (تصریح ماده 535 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392) و نظریه کارشناسی نیز مبین میزان متفاوت تأثیر رفتار مرتکبان در آن می‌باشد؛ لذا هریک به میزان تأثیر رفتارشان مسئولیت دارند و با این وصف مرجع تجدیدنظر می‌بایست با اخذ توضیح از کارشناسان میزان مسئولیت دیگر عوامل را نیز مشخص می‌نمود.
ب) آنچه از منابع فقهی (ازجمله نظریات حضرت امام و دیگر مراجع عظام) قابل استنباط است اشتراک در جنایت، موجب ضمان به نحو تساوی است و قانونگذار در ماده 453 قانون مجازات اسلامی نیز این اصل را پذیرفته، ماده مزبور مقررمی‌دارد: «هرگاه دو یا چندنفر به نحو اشتراک مرتکب جنایت موجب دیه گردند، حسب مورد هریک از شرکاء یا عاقله آنها به طور مساوی مکلف به پرداخت دیه هستند » و این دیدگاه در ماده 527 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 نیز مورد اشاره قرارگرفته است. در ماده 526 همین قانون نیز درقسمت اول ماده، حاکمیت این دیدگاه ملاحظه می‌گردد و چنانچه دو یا چندعامل برخی به مباشرت و برخی به سبب در وقوع جنایت دخیل باشند اگر جنایت مستند به همه عوامل باشد به طور مساوی ضامن می‌باشند. در ماده 526 مورد اشاره در صورتی که تأثیر رفتار مرتکبان متفاوت بوده باشد به عنوان استثناء بر اصل، عنوان شده که به میزان تأثیر رفتار، مسئولیت متوجه مرتکبان است اما این تأثیر بایستی مشخص و تعیین شده باشد و نه تأثیری که به صورت تخمینی است. به عنوان مثال در ارائه نظریات کارشناسی وقتی برای دوعامل الف و ب به ترتیب درصد تقصیر 40 و 60 تعیین شده، آیا درواقع امر نیز همین ارقام قابل استنباط است؛ آیا با تغییر کارشناسان درصد متفاوتی ارائه می‌شود یا خیر؟ و سوال ابتدائی تر اینکه امکان نداشت که مثلاً یکی 41% و دیگری 59% موثر در وقوع حادثه باشند؟ ازجمله مثالهائی که برای ماده 526 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 قابل تصور است حالتی است که فردی در اثر حادثه هم مجروح و هم دچار سوختگی می‌شود و درنتیجه مراتب، دچار نقص عضو شده در اینجا اگر براساس نظریات قطعی پزشکی قانونی مثلاً جراحت باعث قطع یک سوم عضو و سوختگی منجر به از بین رفتن دوسوم دیگر شده باشد، موضوع قابلیت اعمال پیدا می‌کند چون تأثیر رفتار مشخص و متفاوت است، اما در سایر موارد بایستی به اصل رجوع نمود. در خصوص موضوع مطروحه در پرونده نیز دادگاه بدوی با توجه به منتفی بودن دخالت مباشر بنا به قاعده مذکور در مواد 453 و 533 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 بنا به تساوی حکم به محکومیت صادر می‌کرد. با توجه به عدم اقدام آن دادگاه مرجع تجدیدنظر بنا به حاکمیت مواد قانونی موصوف می‌بایست اقدام به تصحیح میزان محکومیت می‌نمود.