صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1398/03/30
برگزار شده توسط: استان گلستان/ شهر رامیان
موضوع
مرور زمان وقوع جرم در ازدواج رسمی بدون ثبت در دفاتر ازدواج و طلاق
پرسش
در صورتی که شخصی در سال 1354 اقدام به ازدواج رسمی بدون ثبت آن در دفاتر ازدواج و طلاق نماید و در سال 1398 در دادگاه عمومی و حقوقی حکم به اثبات نکاح مزبور صادر گردد؛ اولاً: عمل مزبور مشمول چه قانونی خواهد بود؟ ثانیاً: آیا این عمل مشمول عنوان «فسخ قانون» می‌شود؟ ثالثاً: آیا می‌توان به استناد «مرور زمان» قرار موقوفی تعقیب صادر نمود؟
نظر هیئت عالی
با توجه به زمان وقوع ازدواج دائم که سال 1354 بوده است و با عنایت به بند 3 نظریه شماره 1488 مورخ 1363/5/9 فقهای شورای نگهبان منتشره در روزنامه رسمی 11502 مورخ 1363/6/3 که مجازات عدم ثبت ازدواج در خصوص قانون حاکم بر زمان وقوع ازدواج مذکور در فرض سوال (قانون ازدواج مصوب 1310) را شرعی ندانسته، فرد (زوج) موضوع پرسش قابل تعقیب و مجازات نمی‌باشد و قانون حمایت خانواده مصوب 1391 نیز نسبت به گذشته قابلیت تسری را ندارد.
نظر اکثریت
با توجه به مفاد ماده 49 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 که اشعار می‌دارد: «چنانچه مردی بدون ثبت در دفاتر رسمی به ازدواج دائم، طلاق یا فسخ نکاح اقدام... نماید...» بزه عدم ثبت واقعه ازدواج نمی‌تواند بزهی آنی محسوب شود، بلکه با عنایت به عبارات به کار رفته و سیاق جملات ماده، بزه موصوف از نوع جرائم استمرار یافته تلقی می‌شود. از جمله این اشارات « اقدام به ازدواج دائم بدون ثبت در دفاتر رسمی » است که نه فقط به لحظه جاری شدن خطبه عقد دائم و عدم ثبت این واقعه حقوقی اشاره دارد، بلکه حالتی را نمایان می‌سازد که فرد اقدام به ازدواج نموده و این موضوع مورد ثبت رسمی واقع نشده و به سان عملی می‌ماند که در هر لحظه و در طی هر دوره جریان داشته و فقط با ثبت آن خاتمه می‌یابد. اماره دیگر بر این موضوع نیز قسمت اخیر ماده صدرالذکر است که «استنکاف از ثبت انفساخ نکاح و اعلام بطلان نکاح یا طلاق» را نیز جرم انگاری نموده و به نوعی قصد قانون گذار در جرم انگاری حالت استنکاف از وقایع مذکور در ماده فوق الاشعار را بیان می‌نماید و این حالت مکرراً در حال وقوع است. از سوی دیگر هدف از تقنین ماده، ثبت هر چه بیشتر وقایع موضوع ماده مارالذکر است تا دعاوی کمتری در دادگاه‌های خانواده در خصوص اثبات این موضوعات طرح شود و با تفسیر «استمرار یافته» دانستن این بزه، هدف مذکور به نحو مطلوب‌تری محقق می‌شود. از آنجا که ویژگی جرائم استمرار یافته، نه زمان شروع جرم بلکه زمان ارتکاب جرم است که همواره در جریان است، واقعه ازدواجی که در سال 1354 ثبت نشده، هر چند به موجب نظریه مورخ 1363/5/9 شورای نگهبان، منسوخ محسوب می‌شده، لیکن بر اساس قانون سال 1391 مجدداً جرم انگاری شده و از آنجا که این حالت (عدم ثبت واقعه ازدواج دائم) مکرراً در حال جریان از سال 1354 تا امروز (و علی‌الخصوص از سال 1391 تا امروز) می‌باشد، این بزه قابل تعقیب بر اساس ماده 49 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 خواهد بود و در فرض اثبات می‌بایست قرار جلب به دادرسی حکم به محکومیت مرتکب صادر نمود.
نظر اقلیت
با عنایت به اینکه در زمان ازدواج قانون سال 1310 و مصوب 1316 (قانون ازدواج مصوب 1310) مجری بوده است و حسب نظریه شماره 1488 مورخ 1363/05/09 شورای نگهبان، این ماده فاقد وصف شرعی بودن و در نتیجه منسوخ است، لذا با توجه به وصف آنی بودن جرم عدم ثبت واقعه ازدواج و طلاق و منسوخ بودن ماده قانونی موصوف و به استناد بند ت ماده 13 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 قرار موقوفی تعقیب می‌بایست صادر نمود.
نظر ابرازی
هرچند جرم عدم ثبت واقعه ازدواج جرم مستمر می‌باشد ولی با توجه به تفسیر مضیق قوانین کیفری و با توجه به اینکه آن چه در حال حاضر جرم می‌باشد ازدواج ثبت نشده ای است که در تاریخ 1363 تا 1391 انجام شده باشد، لذا سایر ازدواج‌های ثبت نشده جرم نمی‌باشد و ازدواجی هم که در سال 1354 انجام شده و ثبت نشده مشمول مقررات مربوط به مرور زمان خواهد شد.