صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1398/03/02
برگزار شده توسط: استان مازندران/ شهر محمود آباد
موضوع
اخذ پرونده از شعبه دادیاری و ارجاع به شعبه دیگر توسط دادستان
پرسش
آیا دادستان می‌تواند در جریان تحقیقات مقدماتی، پرونده را از شعبه دادیاری اخذ و به شعبه دیگر دادیاری یا بازپرسی ارجاع دهد؟
نظر هیئت عالی
نظر به اینکه دادستان نسبت به دادیار نظارت قضایی و اداری دارد و اختیارات دادیار ناشی از اختیارات دادستان است لذا تبصره یک ماده 339 قانون آیین دادرسی کیفری شامل دادیار نمی شود، نتیجتاً نظریه اقلیت صائب اعلام می‌شود.
نظر اکثریت
دادستان نمی تواند پس از ارجاع پرونده به یک شعبه، پرونده را از آن شعبه اخذ و به شعبه دیگر ارجاع دهد. برخی از مهمترین استدلالهای این گروه از همکاران بدین شرح بوده است:
1- ماده 339 قانون آیین دادرسی کیفری (1392) تصریح و اطلاق دارد که دادستان نمی تواند چنین کاری کند و این کار، تخلف انتظامی محسوب می‌شود. این ماده مقرر می دارد: «پس از ارجاع پرونده نمی توان آن را از شعبه مرجوع الیه، اخذ و به شعبه دیگر، مگر به تجویز قانون، ارجاع داد.» تبصره 1 ماده 339 نیز بیان می دارد: «رعایت مفاد این ماده در مورد شعب بازپرسی، دادگاه تجدیدنظر استان و شعب دیوان عالی کشور نیز الزامی است.» اگرچه در این ماده از شعبه دادیاری، دادگاه بدوی، دادگاه تجدیدنظر و شورای حل اختلاف اسمی برده نشده است؛ اما با توجه به عبارت «نیز» در تبصره 1 این ماده که مقرر می دارد: «رعایت مفاد این ماده در مورد شعب بازپرسی، دادگاه تجدیدنظر استان و شعب دیوان عالی کشور نیز الزامی است.» استنباط می‌شود، حکم مندرج در ماده، عام بوده و شامل همه مراجع قضایی رسیدگی کننده می‌باشد؛ تبصره یک نیز از باب تاکید و اینکه استقلال بازپرس (مقام تحقیق) از دادستان (مقام تعقیب)، مانع از این اقدام نیست و همچنین، رتبه عالی مرجع رسیدگی کننده، مانع از اجرای این قاعده نیست، وضع شده است.
2- عبارت «مگر به تجویز قانون» شامل این مورد نمی شود. کدام قانون چنین چیزی را تجویز کرده است. منظور از عبارت «مگر به تجویز قانون»، موارد حصری و مشخص است؛ مانند مواردی که موضوع در صلاحیت شعبه بازپرسی بوده باشد و دادستان، پس از ارجاع، متوجه این موضوع شود. در غیر این مورد حتی در مواردی که دادیار صلاحیت ذاتی، محلی یا شخصی نداشته باشد راسا مکلف به صدور قرار عدم صلاحیت یا قرار امتناع از رسیدگی است و در هیچ جای قانون نگفته است دادستان می‌تواند پرونده را از شعبه فاقد صلاحیت راسا پس بگیرد.
3- اخذ پرونده از یک شعبه و ارجاع به شعبه دیگر با استقلال مقام قضایی منافات دارد؛ اگرچه دادیار در تبعیت دادستان است اما هیچ قانونی نگفته است دادیار استقلال قضایی ندارد. رعایت اصل استقلال قضایی، اطلاق دارد و شامل همه دارندگان پایه قضایی می‌شود.
4- دادستان نمی‌تواند پرونده را از یک شعبه دادیاری، اخذ و به شعبه دیگر دادیاری ارجاع دهد؛ اگر در نحوه رسیدگی توسط یک شعبه دادیاری، ایراد و اشکالی وجود داشت قانون به وی اجازه، تعلیمات و راهنمایی دادیار را داده است. ماده 73 قانون آیین دادرسی کیفری، مقرر می‌دارد: «دادستان در اموری که به بازپرس ارجاع می‌شود، حق نظارت و ارایه تعلیمات لازم را دارد.» در این صورت دادیار همانند بازپرس، مکلف است بر اساس دستور دادستان عمل کند.
5- اخذ پرونده از یک شعبه و ارجاع به شعبه دیگر از نظر عملی نیز به مصلحت نیست و ممکن است تبعات داشته باشد؛ به عنوان مثال، شعبه دادیاری در این پرونده وقت صرف کرده و در جریان آن قرار دارد؛ حال، پرونده از این شعبه اخذ و به شعبه دیگری ارجاع شود شعبه جدید باید از ابتدا یک سری فرایندها را طی نماید و ممکن است دوباره کار هایی صورت گیرد. علاوه بر این، این اقدام ممکن است به نوعی موجب بی احترامی به دادیار رسیدگی کننده شود؛ از این جهت که به طور ضمنی بیانگر آن باشد: شما توانایی یا شایستگی رسیدگی به این پرونده را نداشته‌اید؛ پرونده از شعبه شما اخذ شد و توسط قاضی دیگری قرار است رسیدگی شود. علاوه بر اینها برای طرفین پرونده نیز ممکن است نسبت به آن دادیار و یا حتی دادستان شائبه ایجاد شود. در حال حاضر نیز چنین اقدامی در هیچ دادسرایی، متعارف نیست.
نظر اقلیت
این ماده شامل دادیار نمی‌شود. استدلال این گروه از قضات بدین شرح بوده است: اخذ پرونده از شعب دادیاری و ارجاع به شعبه دیگر، شامل دادیار نمی‌شود؛ زیرا دادیار به نیابت از دادستان انجام وظیفه می کند و در واقع مانند آن است که دادستان به او تفویض اختیار کرده است؛ و بر اساس قواعد حقوق مدنی و نیز اصول حقوق اداری، نیابت دهنده در هر زمان که خواست می‌تواند نیابت خود را پس بگیرد و آن را به دیگری واگذار نماید، همچنانکه در حقوق اداری تفویض کننده اختیار در هر زمان که خواست می‌تواند آن را برهم بزند؛ بنابراین، دادیار به نیابت از دادستان، تحقیقات مقدماتی را انجام می دهد و در هر زمان دادستان می‌تواند با لغو نیابت، پرونده را از شعبه دادیاری اخذ نماید. نیابت و نمایندگی دادن از سوی دادستان به دادیار در موارد متعددی در قانون آیین دادرسی کیفری پیش بینی شده است و امر استثنایی نیست؛ مانند دفاع از کیفرخواست.